Profesyonel çalışma yaşamında işçi ve işveren arasındaki ilişkilerin temel unsurlarından biri olan ücret kavramı, sadece maaş ödemelerini değil, aynı zamanda yemek yardımı, prim ve yol ödemelerini de kapsar. Bu ödemelerin dışında, avans konusu ise çalışan ve işverenin karşı karşıya gelmesine neden olabilir.
Avans ödemeleri, İş Kanunu'nda doğrudan düzenlenmemiştir. Bu eksiklik, hem çalışan hem de işveren için çeşitli sorular doğurur. Bu yazıda, “Avans nedir? Avans talep etmenin koşulları nelerdir? Avans vermek zorunlu mu?” gibi soruların yanıtlarını bulabilirsiniz.
Avans Nedir?
Genel olarak, çalışanın ücret hakkı işi tamamladıktan sonra doğar. Ancak, bazı durumlarda çalışanlar, maaşlarının ödenmesinden önce ödeme talebinde bulunabilirler. Mevcut sözleşmede belirlenen ödeme tarihinden önce yapılan bu talepler, avans olarak adlandırılır. Henüz hak edilmemiş bir ücret olan avans, çalışanın gelecekte yapacağı çalışmalara dayanarak talep ettiği bir ödemedir.
Çalışma hayatında üç tür avans ödemesi bulunur. İlki, ücret avansıdır. Çalışanların ay sonunda hak edecekleri ücretin bir kısmını veya tamamını işverenden talep ettiği avanstır. Çalışan, kazancına orantılı olarak avans talep edebileceği gibi, çalıştığı günün karşılığını aşan bir miktar da isteyebilir. Ücret avansı tutarına işveren karar verir. Çıplak ücretin yanı sıra prim ve ikramiye gibi yan haklardan da talep edilebilen ücret avansı, işverenin onayı ile ay sonu hak edişinden mahsup edilir.
Bir diğer avans türü, iş avansıdır. Çalışanın bir işi gerçekleştirmek için önden aldığı ve iş sonunda kalan tutarın işverene iade edildiği avanstır. İş avansı, genellikle profesyonel iş hayatında sıkça görülür. Bu tür avans, yalnızca ilgili işi gerçekleştirmek için kullanılabilir. Borçlar Kanunu'na göre; sürekli masraf gerektiren işlerde, çalışanların kendi cebinden yüklü harcama yapmasının önüne geçmek için ön ödeme yapılır.
Son avans türü, yıllık ücretli izin avansıdır. İşverenin koşulsuz olarak vermekle yükümlü olduğu tek avans türüdür. Çalışanın ücretli izne ayrıldığı zaman kullanması için izin günlerinin karşılığı olan tutarın peşin ödendiği bu avans, uygulamada pek sık görülmez.
Avans İstemenin Şartları Nelerdir?
Avans isteme koşulları İş Kanunu'nda düzenlenmediği için, çalışan hakları Borçlar Kanunu ile korunur. Avans istemenin koşulları üç temel esas üzerine kuruludur:
1. İşçinin zorunlu ihtiyacının olması: Zorunlu ihtiyaçlar, genellikle sağlık gibi önemli durumları kapsar. Kişisel ve elzem olmayan ihtiyaçlar için avans talep edilmesi durumunda, işverenin bu talebi reddetme hakkı vardır. Ancak, bu durumun tespiti zor olduğundan, çalışanın işvereni yanıltması mümkündür.
2. İşverenin avans ödemesi yapabilecek durumda olması: Avans ödemesi yapılabilmesi için sadece çalışanın zor durumda olması yeterli değildir. İşverenin, avans ödemesi yapabilecek mali koşullara sahip olması gerekir.
3. Talep edilen avans tutarının işçinin hizmeti ile orantılı olması: Avans talebi değerlendirilirken, işveren tarafından işçinin toplam çalışma süresi dikkate alınabilir. Bir aylık çalışma süresi olan bir çalışanın avans talebi reddedilebilir. Bununla birlikte, çalışanlar ay içinde verdikleri hizmet karşılığı kadar avans talep edebilirler. Maaşından fazlasını talep etmeleri durumunda, işverenin bu talebi onaylamama hakkı bulunur.
