Birçok çeşidi olduğu bilinen baharatlar, bitkilerin kök, tohum, kabuk, yaprak veya çiçeklerinden elde edilmektedir. Baharatlar, geçmişten günümüze yediğimiz besinlere aroma, lezzet ve hatta renk katan doğal ürünlerdir. Antik çağlardan beri mutfaklarda ve tıp alanında koruyucu olarak kullanılmışlardır.
Baharatların aynı zamanda antioksidan, anti-inflamatuar ve sindirimi destekleyici özelliklere sahip olduğu bilinmektedir. Hem dünya hem de Türk mutfağında önemli bir yere sahip ve sofraların vazgeçilmezi olan baharatlar, yemeklerin lezzet dengesini sağlama ve besin değerini artırma konusunda büyük rol oynar.
Baharatlar tek başına ya da karışımlar halinde kullanılarak yemeklere farklı tatlar ve lezzetler kazandırmaktadır. Her baharatın kendine has bir tadı, kokusu ve faydası vardır. Örneğin, karabiber ve kırmızı biberin yemeklere keskinlik kattığı bilinirken tarçın ve kakule tatlı ve baharatlı bir aroma sunmaktadır.
Baharat Türleri ve Baharatların Özellikleri Nelerdir?
Baharatlar genel olarak tohum, kabuk, kök, yaprak veya çiçeklerden elde edilmektedir ve hem dünya hem de Türk mutfaklarında geniş bir kullanım alanına sahiptir. Baharat çeşitleri tohum baharatlar, kök ve rizom baharatlar, kabuk baharatlar, yaprak/çiçek baharatlar, çiçek baharatlar, acı baharatlar ve egzotik/karışık baharatlar olmak üzere yedi gruba ayrılmaktadır. Başlıca baharat çeşitleri ve baharatların özellikleri şunlardır:
1. Tohum Baharatlar: Bitkilerin tohumlarından elde edilen baharatlardır ve çoğunlukla öğütülerek ya da bütün şeklinde kullanılır.
Karabiber: Tadı keskin ve hafif yakıcı olan karabiber, yemeklerde çok sık olarak kullanılır. Siyah, beyaz ve yeşil çeşitleri vardır.
Kimyon: Toprak kokulu ve hafif acımsı tada sahip kimyon, özellikle et yemeklerinde, baklagillerde ve baharat karışımlarında kullanılır.
Kişniş Tohumu: Hafif tatlı ve narenciye aroması vardır. Körilerde ve turşularda yaygın şekilde kullanılır.
Hardal Tohumu: Sarı, kahverengi ve siyah olmak üzere 3 farklı türe sahiptir. Özellikle turşularda ve sos yapımında çokça tercih edilmektedir.
Anason: Tatlımsı ve aromatik bir aroması vardır. Şekerlemelerde, içeceklerde ve bazı ekmek çeşitlerinde kullanıldığı bilinmektedir.
Rezene: Hafif tatlı ve ferahlatıcı bir tada sahip rezene, sindirimi kolaylaştırıcı etkisiyle bilinmektedir.
2. Kök ve Rizom Baharatlar: Bu grupta yer alan baharatlar, bitkilerin toprak altı kısımlarından elde edilen baharatlardır.
Zencefil: Hafif keskin ve tatlımsı bir tada sahip olan zencefil, taze ya da toz şeklinde kullanılır. Çay, tatlı ve yemeklerde çoğunlukla kullanılır.
Zerdeçal: Sarı rengi ve hafif acımsı tadı olan zerdeçal, antiseptik ve antioksidan özelliklere sahip bir baharattır. Özellikle Hint ve Orta Doğu mutfaklarında sıkça kullanılır.
Meyan Kökü: Tatlımsı ve hafif baharatlı bir aromaya sahip meyan kökü, çaylarda ve doğal tatlandırıcılarda kullanılmaktadır.
3. Kabuk Baharatlar: Bu baharatlar bitkilerin kabuklarından elde edilmektedir ve genel olarak belli aromatik özelliklere sahiptir.
Tarçın: Tatlımsı ve sıcak bir aromaya sahip olan tarçın, çubuk ya da toz şeklinde kullanılmaktadır. Tarçın tatlılarda, içeceklerde ve bazı yemeklerde sıkça tercih edilir.
Havlıcan: Hafif acımsı ve keskin bir aroması vardır. Geleneksel tıpta ve yemeklerde kullanılır.
4. Yaprak ve Çiçek Baharatlar: Bitkilerin yaprak veya çiçek kısımlarından elde edilen bu baharat çeşidi, genellikle aromatik özellikleriyle bilinmektedir.
Defne Yaprağı: Hafif odunsu ve baharatlı bir aromaya sahip defne yaprağı, çorba, güveç, et ve balık yemeklerinde kullanılmaktadır.
Fesleğen: Taze ya da kuru halde kullanılmaktadır. Özellikle Akdeniz mutfağında yaygındır.
Kekik: Keskin ve odunsu aromasıyla bilinen kekik, et, sebze ve çorbaların vazgeçilmezidir.
Adaçayı: Hafif acımsı ve odunsu bir tada sahiptir. Özellikle et yemeklerinde kullanılır ve çay olarak da tüketilir.
5. Çiçek Baharatlar
Karanfil: Yoğun aromasıyla bilinen karanfil, tatlılarda, sıcak içeceklerde ve bazı et yemeklerinde kullanılmaktadır.
Safran: Dünya çapında en pahalı baharatlardan biri olan safran, yoğun sarı renge sahiptir ve eşsiz aromasıyla bilinir.
Hibiskus: Hafif ekşi bir tada sahip olan hibiskus, özellikle çay yapımında kullanılmaktadır.
6. Acı Baharatlar: Bu baharatlar çoğunlukla yemeklere acılık veren bileşikler içerir ve yemeklere farklı seviyelerde acılık katar.
Kırmızı Biber (Pul Biber, Toz Biber, Acı Biber): Yemeklere hem acılık katar hem de renk verir.
Acı Arnavut Biberi: Keskin acılığıyla bilinir ve özellikle Balkan mutfağında yaygındır.
Wasabi: Japon mutfağında sıkça kullanılan keskin ve yakıcı bir baharat olarak bilinmektedir.
7. Egzotik ve Karışık Baharatlar: Bu tarz baharatlar, farklı mutfaklara özgü karışımlar şeklinde kullanılmaktadır.
Muskat (Hindistan Cevizi): Hafif tatlı ve sıcak bir aromaya sahip olan Hindistan cevizi, özellikle tatlılar ve soslarda tercih edilmektedir.
Kakule: Tatlı ve ferahlatıcı bir baharat olan kakule, kakule bitkisinden elde edilen Hint ve Orta Doğu mutfaklarında yaygın olarak kullanılan bir baharattır.
Garam Masala: Hint mutfağında kullanılan baharat karışımıdır. İçeeiğinde tarçın, kimyon, karabiber ve karanfil barındırır.
Curry (Köri): Farklı baharatların karışımıla elde edilen köri, zerdeçal, kimyon, kişniş gibi baharatları içermektedir.
