1980'li yılların Türkiye’sinde, Barış Manço sadece müziğiyle değil, aynı zamanda derin anlamlar içeren şarkı sözleriyle de geniş bir hayran kitlesi oluşturmuştu.
Onun eserleri arasında hayata dair felsefi düşünceler, tarihsel göndermeler ve eğlenceli bilmeceler önemli bir yer tutuyordu.
Bu bilmecelerden biri, dinleyicilerini hem şaşırtan hem de düşündüren “Anahtar” adlı şarkısında yer alıyordu. Manço, bu şarkısında kendi yazdığı bir bilmeceyi şarkı sözlerine yedirmiş ve dinleyicilerine çözülmesi güç bir ipucu bırakmıştı.
Şarkının bir konser sırasında seslendirilmesinin ardından, Manço hayranlarına bu bilmecenin çözümünü bulma çağrısında bulundu. Şarkıda yer alan bilmece şu şekildeydi:
"Beş şair bir abide
İki abide bir sultan
Beş sultan bir düşünür
İki düşünür ise bir mimar"
Barış Manço bu sözlerle dinleyicilerinden, kendisinin şifreli bir dille anlatmak istediği şeyi çözmelerini istedi. Ancak aradan günler, haftalar geçti ve hiçbir dinleyici bu bilmeceyi çözmeyi başaramadı. Bu sır dolu şarkının neye işaret ettiğini kimse anlayamadı.
Manço’nun Şarkısındaki Şifreyi Açıklaması
Aradan yaklaşık 10-15 gün geçtikten sonra Barış Manço, TRT'de katıldığı bir programda, yanındaki bir tomar para ile birlikte bilmecesinin sırrını açıkladı. Manço’nun şarkısındaki bilmece aslında dönemin banknotlarının arkasında yer alan tarihî figürler ve yapılarla ilgiliydi. Manço, bu gizemi şu şekilde çözümledi:
"Beş şair bir abide” ifadesiyle 100 Türk lirasındaki Mehmet Akif Ersoy'u kastediyordu. 100 liralık banknotta Akif’in resmi bulunuyordu ve beş Akif, 500 TL’ye denk geliyordu. 500 TL'lik banknotun arkasında ise İzmir’in ünlü saat kulesi yer alıyordu, bu nedenle “beş şair bir abide” ifadesiyle şair Akif ve İzmir Saat Kulesi bağlantılandırılmıştı.
Manço, bir adım daha ileri giderek “iki abide bir sultan” diyordu. Burada iki adet 500 TL'lik banknotun toplamı 1.000 TL ediyordu ve 1.000 TL’nin arkasında Fatih Sultan Mehmet’in portresi bulunuyordu. Yani iki saat kulesi, bir Fatih Sultan Mehmet anlamına geliyordu.
Şarkının devamında “beş sultan bir düşünür” deniyordu. Beş adet 1.000 TL’lik banknot, toplamda 5.000 TL ediyordu ve bu meblağın üzerinde Mevlâna’nın resmi vardı. Barış Manço’nun kastettiği “düşünür” Mevlana’ydı. Son olarak “iki düşünür bir mimar” ifadesiyle iki adet 5.000 TL, yani 10.000 TL’ye ulaşılmaktaydı. 10.000 TL’nin arkasında ise büyük Türk mimarı Mimar Sinan’ın resmi bulunuyordu.
Bilmeceyi Çözen Anahtar: Para
Bilmecenin cevabını açıklarken Manço, elindeki banknotları kameralara doğru gösterdi ve şunları söyledi: “İşte bilmecenin anahtarı buydu.” Dinleyicilerini düşündüren, onları uykusuz bırakan bilmece, dönemin banknotları üzerinde yer alan tarihi kişilikler ve yapılarla ilgiliydi. Şarkının çözümü “para” idi ve şarkıda bahsedilen isimler de o dönemde tedavülde olan banknotların arkasındaki figürlerden oluşuyordu.
Programın sunucusu, Manço’nun bilmecesinin cevabını duyunca hayretle, “Vallahi benim hiç aklıma gelmemişti" yorumunu yaptı. Bunun üzerine Barış Manço, kendine özgü mizahi bir dille, “Vallahi galiba bu tür şeyler bir tek benim aklıma geliyor bu ülkede” diye yanıt verdi.
O Dönemin Paraları ve Üzerlerindeki Resimler
Şarkıda bahsedilen paralar ve üzerlerindeki resimler de şöyleydi:
100 TL – Mehmet Akif Ersoy (1873-1936)
500 TL – İzmir Saat Kulesi (1901-~)
1.000 TL – Fatih Sultan Mehmet (1432-1481)
5.000 TL – Mevlâna (1207-1273)
10.000 TL – Mimar Sinan (1489-1588)
Barış Manço’nun bu bilmecesi, sadece kelimelerle bir oyun değil, aynı zamanda dönemin ekonomik ve kültürel sembollerine dair bir bulmaca sunuyordu. Şarkının arkasında böylesine derin ve zekice kurgulanmış bir sır yatıyordu.
