1861 yılında doğan ve 1939 yılında hayatını kaybeden Naismith, Montreal’de üniversite eğitimi sırasında Kanada futbolu, futbol ve jimnastik dallarında okuduğu okulunu başarıyla temsil etmiştir. Mezuniyetinin ardından Massachusetts’teki YMCA Uluslararası Eğitim Okulu’nda fizik eğitmeni olarak göreve başlamış ve basketbolun temellerini atılmış bir spora dönüşmesine katkı sağlamıştır.
Maya Uygarlığı ve Tlahioteine Oyunu
Basketbolun tarihi aslında Naismith’ten önce Maya Uygarlığı'na kadar uzanıyor. Meksika’nın güneyi, Honduras, Guatemala ve Belize’nin kuzeyinde kalan bölgede yaşayan Maya Uygarlığı, M.Ö. 300 ile M.S. 1500 yılları arasında şimdiki basketbolu anımsatan bir oyun oynuyordu. Tlahioteine adı verilen bu oyun, bugünkü basketbol sahasından çok daha büyük bir alanda ve çevresi 4 metrelik mermer duvarlarla örülü bir sahada oynanıyordu. Mermer duvarlara dik olarak yerleştirilmiş yarım metre çapındaki potalar bu oyunun temel unsurları arasındaydı.
Naismith ve Modern Basketbol’un Doğuşu
Bazı inanışlara göre James A. Naismith, basketbol oyununu Tlahioteine’den esinlenerek geliştirdi. Ancak Naismith, potaları yere paralel hale getirip atışları kolaylaştıracak şekilde modernize etti. Sahayı küçülttü ve daha az yorucu hale getirdi.
Naismith, futbol oyuncularının kış mevsiminde kondisyonlarını koruyabilecekleri bir aktivite arayışı sırasında öğrencilere bir sepet içine futbol topunu atmalarını söyledi. Bu oyun, zamanla “basket” (sepet) ve “ball” (top) kelimelerinin birleşmesiyle “basketball” adını aldı. İlk başlarda sepetlerin altı kapalıydı ve toplar elle geri çıkarılıyordu; bu zahmetli düzen zamanla değiştirildi.
Basketbolun İlk Kuralları
Naismith tarafından belirlenen ve basketbol tarihine damga vuran ilk kurallar şu şekildeydi:
· Top herhangi bir yöne atılabilir ve atışlarda bir ya da iki el kullanılabilirdi.
· Oyuncular topu yakaladıkları yerde durarak pas atmak zorundaydı; koşarken top tutulamazdı.
· Top, ellerle kontrol edilmeli, kol ve vücut arasında sıkıştırılmazdı.
· Rakibe omuz atmak, tutmak, çarpmak ya da itmek yasaktı.
· Topa yumrukla vurmak faul sayılırdı.
· Saha dışına çıkan top, ilk dokunan oyuncu tarafından oyuna sokulurdu.
· En fazla sayı atan taraf kazanan ilan edilirdi.
Basketbolun Profesyonelleşmesi
Basketbolun profesyonel liglere dönüşmesi 1898 yılında ABD’de altı takımla başlayan bir ligle mümkün oldu. Ancak bu lig, 1904 yılında sona erdi. 1946 yılında kurulan Basketball Association of America (BAA) ve rakibi National Basketball League (NBL) 1949 yılında birleşerek günümüzde dünyanın en popüler basketbol ligi olan NBA’i oluşturdu.
Basketbol Avrupa’da da hızla yayıldı. 1909 yılında St. Petersburg’da oynanan Mayak Saint Petersburg ile Amerikan takımı YMCA arasındaki maç, Avrupa’nın ilk uluslararası basketbol karşılaşması oldu. 1932 yılında kurulan FIBA ise kuralları standardize ederek basketbolu uluslararası düzeye taşıdı.
Türkiye’de Basketbolun Tarihçesi
Türkiye’de basketbol 1904 yılında Robert Kolej’de oynanan ilk oyunla başlamıştır. 1911 yılında Galatasaray Lisesi’nde kurallara uygun takımlar oluşturulmuştur. 1919 yılında ise basketbol, resmî anlamda Türk spor tarihine girmiştir.
1925 yılında İstanbul Basketbol Mıntıkası kurulmuş, 1927 yılında ilk basketbol şampiyonası düzenlenmiştir. 1933 yılında Galatasaray, Beşiktaş, Fenerbahçe, İstanbulspor ve Hilal takımlarının bulunduğu ilk lig kurulmuş, 1934 yılında bu ligler Spor Oyunları Federasyonu altına girmiştir. 1959 yılında ise Basketbol Federasyonu hayata geçirilmiştir.
Türk basketbolunun tarihindeki en önemli başarılardan biri 2010 FIBA Dünya Şampiyonası ikinciliği olmuştur. Kulüp düzeyinde kazanılan Avrupa şampiyonluklarıyla birlikte basketbol, Türkiye’de en çok sevilen spor dallarından biri haline gelmiştir.
