Ekonomi literatüründe uzunca bir zaman insanların tüketim davranışlarını sergilerken rasyonel davrandıklarına yönelik anlatılar egemendi. Ancak gerçek hayatta insanlar duygusal, sosyal ve psikolojik faktörlerden etkilenerek de karar veriyorlar. Hatta çoğu durumda karar verme sürecinde duygusal durum daha belirleyici oluyor. Bu durum, 'davranışsal iktisat' adı verilen görece yeni bir disiplinin doğmasına neden oldu.
Duyguların Etkisi
Davranışsal iktisat, insanların ekonomik kararlarını alırken her zaman rasyonel olmadığını, yani en iyi sonucu elde etmeye yönelik mantıksal bir süreç izlemediklerini savunur. Bu durum, korku, ümit, pişmanlık gibi duygulardan, aile, arkadaşlar gibi sosyal etkilerden, bilgi işleme kapasitemizin sınırlı olmasından ve bilginin sunuluş biçiminden kaynaklanabilir.
İnsanların her zaman rasyonel davranmadığı gerçeği, ekonomik modellerin ve politikaların yeniden değerlendirilmesini gerektiriyor. Çünkü rasyonel olmayan davranışlar, piyasalarda dalgalanmalara, yanlış politikalara ve tüketicilerin yanıltılmasına neden olabilir.
İnsan Doğasından Kaynaklanan Durumlar
Aslında, insanların rasyonel olmaması insan doğasının bir parçasıdır. İnsanlar sadece ekonomik varlıklar değil, aynı zamanda sosyal, duygusal ve kültürel varlıklardır. Bu nedenle, ekonomik kararlar alırken sadece mantıksal faktörler değil, aynı zamanda kültürel faktörler de göz önünde bulundurulmalıdır.
İnsan Davranışlarının Karmaşıklığı
Davranışsal iktisat, insanları daha gerçekçi bir şekilde modelleyerek, ekonomik olayları daha iyi anlamamıza ve daha etkili yardımcı olabilir. Ancak, insan davranışlarının karmaşık ve değişken olması nedeniyle kesin ve evrensel geçerliliği olan modeller oluşturmanın pek kolay bir iş olmadığı da aşikar.
Ekonomide her zaman rasyonel davranamama konusu hem akademik bir ilgi alanı hem de pratik uygulamaları olan önemli bir husustur. Bu konuya yönelik araştırmalar, ekonomi literatürüne katkı sunmaya devam edecektir.
