Haftanın günleri, her toplumun tarihsel, kültürel ve dilsel yapısını yansıtan özel isimlerle anılmıştır. Bu isimler, tarihsel ve kültürel izler taşırken, kökenleriyle de dikkat çekmektedir.
Pazar
Pazar kelimesi, Farsça "bâzâr" sözcüğünden Türkçeye geçmiştir. Codex Cumanicus’ta "sebze, meyve ve diğer ticaret eşyalarının alınıp satıldığı yer" anlamına gelen "bâzâr" kelimesi, alışveriş günüyle özdeşleştirilmiştir. 1680 tarihli Meninski Sözlüğü’nde "bâzâr güni" ifadesiyle yer alan kelime, zamanla Türkçeye ses değişimiyle "pazar" olarak uyarlanmıştır.
Bir başka görüşe göre, kelimenin kökeni Farsça "ba" (yemek) ve "zar" (yer) ifadelerinin birleşiminden gelir. Farsçada pazar, sadece alışveriş yapılan bir yer değil, aynı zamanda toplumsal bir buluşma alanı olarak da görülmüştür. Türkiye’de "Pazar" adını taşıyan yerleşim yerleri de bu kültürel etkiyi sürdürmektedir.
Pazartesi
Pazartesi, Türkçede "pazar ertesi" ifadesinden türetilmiştir. Eski Türkçede "erte", "sonra" anlamına gelir. Bu ifade, "pazardan sonraki gün" anlamına gelerek birleşik kelime olarak kullanılmıştır. Bu birleşim sırasında vurgusuz olan "-er-" hecesi düşmüş ve kelime bugünkü "pazartesi" şeklini almıştır.
Pazartesi, aynı zamanda haftanın ilk günü olarak iş ve eğitim yaşamının başlangıcını temsil eder. İslam kültüründe ise Hz. Muhammed’in doğum günü olarak kabul edilen pazartesi, kutsal bir anlam da taşımaktadır.
Salı
Salı kelimesi, Arapça "yevme’s-salîs" (üçüncü gün) ifadesinden türetilmiştir. "Salîs", Arapçada "üçüncü" anlamına gelir ve bu kelime, gün sıralamasına göre adlandırılmıştır. 1533 tarihli "Regola del Parlare Turco" adlı eser, Türkçede salı kelimesinin ilk yazılı örneklerinden birini sunar: "sali ghiun" (salı günü). 1680 tarihli Meninski Sözlüğü’nde ise bu kelime "salı güni" biçiminde geçmiştir.
Salı, Osmanlı döneminde resmi işlerin yoğunlaştığı günlerden biri olarak kabul edilmiştir. Aynı zamanda halk arasında, bazı yörelerde uğursuz olarak görülen günlerden biridir.
Çarşamba
Farsça "çahâr şenbe" (dördüncü gün) ifadesinden gelen çarşamba, "çahâr" (dört) ve "şenbe" (gün) kelimelerinin birleşimiyle oluşmuştur. Türkçedeki ilk yazılı örneği Codex Cumanicus’ta "çahar-şanbe" biçiminde geçer. Meninski Sözlüğü’nde ise kelime bugünkü hâline en yakın şekliyle, "çârşembe" olarak yer almıştır.
Çarşamba kelimesi, Anadolu’da yaygın kullanılan bir yer adı olmasının yanı sıra halk kültüründe farklı anlamlarla da anılmıştır. Örneğin, halk inançlarına göre "Çarşamba karısı" adı verilen bir figür, kötü ruhları temsil eder. Bu nedenle bazı yörelerde Çarşamba gününün özel bir anlamı vardır.
Perşembe
Perşembe, Farsça "penç şenbe" (beşinci gün) ifadesinden türetilmiştir. "Penç" beş, "şenbe" ise gün anlamına gelir. Kelimenin Türkçedeki en eski kullanımı, Codex Cumanicus’ta "pan-şanbe" olarak görülür. 14. yüzyılda Rabguzi’nin eserlerinde ise "penç-şenbe" biçimiyle yer alır.
Osmanlı döneminde perşembe, pazara hazırlık günü olarak kabul edilirdi. Halen birçok şehirde perşembe günleri pazar kurulması, bu kültürel geleneğin bir devamıdır. Karadeniz Bölgesi’nde "Perşembe" adlı bir yerleşim yeri de bulunmaktadır.
Cuma
Cuma kelimesi, Arapça "cum‘a" (toplanma, bir araya gelme) sözcüğünden gelir. İslam kültüründe cuma günü, cemaatle kılınan namaz nedeniyle özel bir anlam taşır. Rabguzi’nin eserlerinde bu kelime, Türkçedeki ilk yazılı örneklerinden biri olarak yer alır.
Cuma, İslamiyet’te haftanın en kutsal günü olarak kabul edilir. Bu gün, toplumsal birlikteliği ve dini ritüelleri temsil eder.
Cumartesi
Cumartesi kelimesi, "cuma ertesi" ifadesinden türetilmiştir. Eski Türkçede "erte", "sonra" anlamına gelir. Birleşik bir kelime olarak kullanıldığında, vurgusuz olan "-e-" ünlüsü düşmüş ve kelime bugünkü "cumartesi" halini almıştır.
Yahudi kültüründe cumartesi, "Şabat" adıyla kutsal bir gün olarak kabul edilir ve çalışma yasağı uygulanır. Bu kültürel miras, Osmanlı toplumunda da etkili olmuştur.
