SALİH DEMİRELLİ
Anayasa Mahkemesi'nin eşitlik ilkesine aykırı bularak iptal ettiği "Kadının Soyadı" başlıklı madde için tartışmalar devam ederken, birçok insan kadının soyadıyla ilgili tarihî yargı kararları nelerdir sorusunu sormaktadır. Tartışmaların yoğun olduğu bu dönemde, kadınların soyadı haklarıyla ilgili tarihi düzenlemeleri ise sizler için araştırdık.
Kadının Soyadıyla İlgili Tarihî Yargı Kararları Nelerdir?
1995 yılında, Ünal Tekeli'nin Türkiye aleyhine Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'ne taşıdığı davada, mahkeme Türk Medeni Kanunu'nun 187. maddesini evli kadınların evlenmeden önceki soyadlarını kullanma hakkının kısıtlanması nedeniyle Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesine aykırı bulmuş ve Türkiye'yi ihlal kararıyla cezalandırmıştır.
AİHM'nin 2004 tarihli kararında, evli kadınların sadece kızlık soyadlarını kullanamamalarının cinsiyete dayalı ayrımcılık olduğu belirtilmiş ve bu durumun 8. madde (özel yaşama ve aile yaşamına saygı hakkı) ile birlikte düşünüldüğünde 14. maddeye (ayrımcılık yasağı) aykırı olduğuna hükmedilmiştir.
Ancak, TMK 187. maddesi yürürlükte olduğu için bu karara rağmen benzer davalara onay verilmemiş, kabul edilen davalardaki kararlar ise Yargıtay tarafından bozulmuştur. Bu süreçte, Sevim Akat Eşki adlı bir kadın, eşinin soyadını almak zorunda olmanın insan haklarına ve eşitlik ilkesine aykırı olduğunu ileri sürerek dava açmış ancak Yargıtay tarafından ret edilmiştir. Daha sonra Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru hakkını kullanarak açtığı davada, 19 Aralık 2013 tarihinde, TMK 187. maddesinin AİHS'ye aykırı olduğuna karar verilmiştir.
Anayasa Mahkemesi, TMK 187'nin ayrımcılık yasağı getiren AİHS'nin 14. maddesine ve kişi dokunulmazlığı, maddi ve manevi varlığı düzenleyen Anayasa'nın 17. maddesine aykırı olduğunu kabul etmiş ve uluslararası sözleşmelerin evli kadın ve erkeğe eşit haklar tanıdığını belirterek iç hukuk düzenlemelerinin bu çerçevede olması gerektiğini ifade etmiştir.
Ancak, 30 Eylül 2015 tarihinde Yargıtay Hukuk Genel Kurulu, evli kadının evlilik birliği içinde yalnızca kendi soyadını kullanma hakkının bir insan hakkı olduğuna ve bu hakkın eşit şekilde uygulanması gerektiğine karar vermiştir. Ancak, TMK 187. maddesi hala yürürlükte olduğu için kadınların soyadını değiştirmek için dava açmaları gerekmektedir.
22 Şubat 2023 tarihli Anayasa Mahkemesi kararı ise kadının soyadı konusunda önemli bir adım atarak eşitlik ilkesini vurgulamıştır. Ancak, bu karara aykırı oy kullanan bir üye, kadın-erkek eşitliğini sorgulayarak tartışmalara neden olmuştur.
