Görünüşte rastgele, öngörülemeyen olayları tanımlamak için kaos teriminin kullanıldığını duymak yaygındır. Okul gezisinden eve otobüsle dönen çocukların enerjik davranışları buna bir örnek olabilir ancak bilim adamlarına göre kaos başka bir anlama geliyor. Tamamen rastgele olmayan ancak yine de kolayca tahmin edilemeyen bir sistemi ifade etmektedir.
Kaotik olmayan bir sistemde başlangıç ortamının ayrıntılarını ölçmek kolaydır. Tepeden aşağı yuvarlanan top buna bir örnektir. Burada topun kütlesi, tepenin yüksekliği ve eğim açısı başlangıç koşullarıdır. Bu başlangıç koşullarını biliyorsanız topun ne kadar hızlı ve uzağa yuvarlanacağını tahmin edebilirsiniz.
Kaotik bir sistem de benzer şekilde başlangıç koşullarına duyarlıdır. Ancak bu koşullardaki küçük değişiklikler bile daha sonra büyük değişikliklere yol açabilir. Dolayısıyla herhangi bir zamanda kaotik bir sisteme bakmak ve başlangıç koşullarının tam olarak ne olduğunu bilmek zordur.
Örneğin, bir ila üç gün sonraki hava durumu tahminlerinin neden korkunç derecede yanlış olabileceğini hiç merak ettiniz mi?
Hava, Kaotik Sistemlerin Poster Çocuğudur
Matematikçi Edward Lorenz, 1960'larda modern kaos teorisini geliştirdi. O sırada Cambridge'deki Massachusetts Teknoloji Enstitüsü'nde meteorolog olarak çalışıyordu. Çalışmaları hava durumunu tahmin etmek için bilgisayarları kullanmayı içeriyordu. Bu araştırma tuhaf bir şeyi ortaya çıkardı. Bir bilgisayar, hemen hemen aynı başlangıç verileri kümesinden çok farklı hava durumu modellerini tahmin edebilir.
Bulgularını açıklamak için Lorenz, başlangıç koşullarındaki ince farklılıkları uzaktaki bir kelebeğin kanat çırpma etkilerine benzetti. Aslında 1972'de buna "kelebek etkisi" adını verdi. Buradaki fikir, Güney Amerika'da bir böceğin kanat çırpmasının Teksas'ta bir kasırgaya yol açacak koşulları oluşturabileceğiydi. Kelebek kanatlarının neden olduğu hafif hava hareketlerinin bile domino etkisi yaratabileceğini öne sürdü. Zaman ve mesafe içerisinde bu etkiler artabilir ve rüzgarları yoğunlaştırabilir.
Bir kelebek gerçekten havayı etkiler mi? Bu fikrin aşırı basitleştirme olduğunu savunuluyor. Shen, aslında "kavramın yanlışlıkla genelleştirildiğini" söylüyor. Küçük insan eylemlerinin bile büyük, istenmeyen etkilere yol açabileceği inancına yol açtı. Ancak kaotik sistemlerdeki küçük değişikliklerin büyük etkilere yol açabileceği yönündeki genel fikir hala geçerliliğini korumaktadır.
Kaos teorisi, bilim adamlarının hava ve iklimin yanı sıra birçok farklı süreci daha iyi anlamalarına yardımcı olabilir. Örneğin düzensiz kalp atışlarını ve yıldız kümelerinin hareketlerini açıklamaya yardımcı olabilir.
HABER MERKEZİ
