Monopoly, çok oyunculu, emlakçılık konulu, zar ile oynanan bir masa oyunu hepimizin bildiği gibi. Ülkemizdeki kökeni çok eskiye dayanmasa da hemen hemen her arkadaş grubunun, her özel günün vazgeçilmezi. Oynaması çok keyifli, herkese hitap eden bir çeşidi var. Karşılıklı anlaşma, pazarlık gibi durumlar söz konusu olduğunda; eğlenceli olduğu kadar korkutucu bir hal de alabiliyor. İnsanın içindeki hırsı da gözler önüne serebiliyor.
Günümüzde popüler kültürün bir parçası haline gelmiş, yüz üçten fazla ülkede lisanslı ve otuz yediden fazla dilde yayınlanmış olan Monopoly, kelime olarak İngilizce’de “tekel” anlamına gelmektedir. Oyunun amacı ise mümkün olduğunca çok mülk satın alıp (arsa, istasyon, iskele, kamu kuruluşu gibi) diğer oyunculardan toplanan kira gelirleri ile onların iflas etmesini sağlamak ve oyunda kalan son oyuncu olarak oyunu bitirmektir.
Tarihçesi
Eğlenirken üzerine düşünmediğimiz bir oyun olan Monopoly ile ilgili bir takım gerçekler var aslında.
1929 Dünya Ekonomik Bunalımı’nın en kötü günlerinde Charles Darrow isimli bir adam, kendisi ve ailesi için bir oyun icat etti. Hemen sonrasında da oyunun haklarını bir şirkete satıp çok para kazandı. Tahmin edeceğiniz gibi bu oyun, bugün hala oynadığımız “Monopoly.” Charles Darrow, 1935 yılında bu oyunu piyasaya sürdü.
Bu bilinen hikaye. Ancak bunun arkasında bir de bilinmeyen bir hikaye yatıyor.
Charles Darrow’un bu hikayesinden 30 sene önce Lizzie Magie isimli bir kadın Landlord’s Game(Ev Sahibi Oyunu) adını verdiği oyununun patentini almak için patent ofisine başvurmuş. Magie, bu oyunu bireyleri ödüllendiren bir ekonominin, tekellerin tüm zenginliği elinde tuttuğu bir ekonomiden daha iyi olduğunu göstermenin bir yolu olarak yaratmış.
Oyun, aslında Lizzie Magie tarafından ilk başta, haksız şekilde başkasının toprağını elde eden kimsenin sebep olduğu trajik etkileri göstermek amacıyla tasarlanmıştır. Magie’nin 1904 yılında patentini aldığı The Landlord’s Game adlı bu kare şeklindeki masaüstü oyunu, “Go To Jail” (“Kodese Git”) ve “Public Park” (“Umumi Park Yeri”) isimli köşelerden ve bu köşeler arasına yerleştirilmiş dokuz adet dikdörtgen şeklindeki haneden oluşmaktaydı. Bu dokuz hanenin tam ortasında demiryolu bulunmakta, onların yanında da kiralık ve satılık mülklerin bulunduğu haneler yer almaktaydı. Oyuncular bu oyunda, bulundukları dikdörtgen hanelere göre mülk, kamu hizmetleri ve demiryolu satın alıyor, vergi ödüyor, kira veriyorlardı. Lizzie Magie bu oyunu, biri “anti-monopolist” ve diğeri “monopolist” olan birbirinden farklı kurallara sahip, iki varyasyondaki oyunlar olarak tasarlamıştı. Oyunun ilk versiyonunda, zengin olmak tüm oyuncuların zenginliğini arttırmasına bağlıyken; ikinci versiyonunda, tek bir oyuncunun zengin olup diğer rakiplerini alt etmesi gerekmekteydi.
Magie’nin oyunu iki farklı versiyonu ile tasarlamasındaki amaç ise insanların ahlaki açıdan daha üstün olan ve çoğunluk menfaati güden “anti-monopolist” oyununu oynadıktan sonra “monopolist” oyunu ile başkalarını yok etmek pahasına büyük miktarlarda servet elde etmenin kötülüğünün ve ahlaksızlığının boyutunu gösterebilmekti. Oyun, kısa sürede elden ele yayılarak büyük bir popülerlik kazandı. Ancak, Magie’nin beklentisinin aksine, “monopolist” oyunu daha büyük rağbet görmüştü. Magie’nin oyunun patentini almasından yaklaşık iki sene sonra ise Economic Game Company isimli New York merkezli bir şirket tarafından yayınlandı.
Maggie’nin oyunu elde çoğaltılan kopyalarla giderek yaygınlaşınca çeşitli değişimlere uğramış. İşte Charles Darrow da tam bu noktada hikayeye eklenmiş.
Charles Darrow, oyunun daha basit olan kendi versiyonunu geliştirerek bu oyuna “Monopoly” adını vermiş ve bunun için 1933 senesinde patent başvurusunda bulunmuş. Charles Darrow, Magie’nin kendi oyununun patentini almasından tam otuz bir sene sonra, 1935 yılında, Monopoly’i Parker Brothers Şirketi’nin sahipleri olan George ve Fred Parker’a satmış. Darrow tarafından Parker Brothers’a verilen oyun, dünya çapında yüz milyonlarca kopya sattı ve Darrow ömrü boyunca kendisine ödenen telif ücretlerinden faydalandı. Parker Brothers, oyun patentinin ilk kez 1904 senesinde, Lizzie Magie tarafından alınmış olduğunu öğrenmesinin üzerine, oyunun tüm haklarını elde edebilmek için Magie’ye ciddi bir para teklif etmiş. Magie de gerçek amacının duyulması ve diğer oyunlarının da yayınlanma ihtimali için bu parayı kabul etmiş. Buna rağmen şirket uzun yıllar, Darrow’un sahte hikayesini oyunun içinden çıkan metinde kullanmış.
Adını çok geç duyuran Magie ise oldukça özel bir kadın. Yazar, sanatçı, daktilocu. Daktiloda yazı yazarak haftada 10 dolar kazanıyormuş.
Monopoly’nin geçmişiyle ilgili bir araştırma kitabı yazan Mary Pilon, araştırmaları sırasında Magie’yle ilgili bir belgeyle karşılaşmış. O belge Magie’nin ölümünden 8 yıl önce yapılan bir nüfus sayımına ait. Magie, sayımda kendisine sorulan mesleğiniz sorusuna “oyun yaratıcısı” cevabını vermiş ve gelirine de “koca bir sıfır” koymuş.
