Son yapılan bir araştırma, 240 bin ila 500 bin yıl önce yaşayan Homo naledi türüne ait bireylerin ölülerini bilinçli olarak gömmüş olabileceğini öne sürerek, bu davranışın insan evrimindeki başlangıcına dair önemli bir soru ortaya koymaktadır. Ölü gömme, genellikle Homo sapiens'i soyu tükenmiş atalarından ayıran belirleyici bir özellik olarak kabul edilmişti ancak bu yeni bulgular, bu pratiğin sadece modern insanlara özgü olmayabileceğini göstermektedir.
Rising Star Mağarası’nda Yapılan Keşifler
2013 yılında, Güney Afrika'da yer alan Rising Star Mağarası'nda keşfedilen Homo naledi'ye ait kalıntılar, 240 bin ila 500 bin yıl öncesine tarihlendirilmektedir. Bu hominin türünün, modern insanın üçte biri büyüklüğünde bir beyne sahip olduğu bilinirken, arkeolojik veriler bu türün ölülerini kasıtlı olarak mağara içerisinde yerleştirmiş olabileceğini göstermektedir. Paleoantropolog Lee Berger liderliğindeki ekip, mağara içerisinde en az 27 bireye ait iskelet kalıntılarına rastlamıştır. Berger ve meslektaşları, Homo naledi'nin bu cesetleri bilerek bu alana taşıyarak kasıtlı bir defin gerçekleştirdiğini ileri sürmektedir.
Berger’in ekibi, 2023 yılında yayımlanan bir ön çalışmada, Homo naledi'nin yalnızca ölülerini gömmekle kalmayıp aynı zamanda mağara duvarlarına sanat eseri oymuş olabileceğini de iddia etmiştir. Ancak bu bulgular, bilim camiasında tartışmalara yol açmış ve bu görüş, bazı uzmanlar tarafından eleştirilmiştir. Örneğin, Durham Üniversitesi'nden Profesör Paul Pettit, bu iddiaları kanıtlamak için yeterli arkeolojik delilin bulunmadığını ve daha fazla araştırmanın gerekli olduğunu belirtmiştir. Pettit'e göre, bu kalıntıların doğal süreçler sonucunda mağaraya taşınmış olma olasılığı da göz ardı edilmemelidir.
İnsanlar Ne Zaman Ölülerini Gömme Ritüeline Başladı?
İnsan atalarının ölülerini ne zaman ve neden gömmeye başladıklarını kesin olarak belirlemek arkeolojik açıdan zorluklarla doludur. Defin eylemi genellikle ritüel bir boyut taşısa da, bu ritüellerin arkeolojik olarak tespit edilmesi oldukça zordur. Neandertal (Homo neanderthalensis) bireylerine ait kasıtlı gömülerin varlığına ilişkin kanıtlar bulunsa da, bu tür gömülerin en erken ne zaman yapıldığına dair bilim insanları arasında fikir birliği yoktur. Örneğin, Fransa’daki La Chapelle-aux-Saints ve Irak’taki Shanidar Mağarası’nda bulunan kalıntılar, kasıtlı Neandertal gömülerine işaret eden örnekler arasındadır.
İnsanlara ait en eski kasıtlı gömü örnekleri ise yaklaşık 100 bin yıl önce İsrail’deki Qafzeh Mağarası'nda ve 78.000 yıl önce Kenya'da bulunan küçük bir çocuğa ait mezarda bulunmuştur. Bu bulgular, kasıtlı defin ritüellerinin erken Homo sapiens bireylerinde geliştiğine işaret etmektedir.
Defin Eyleminin Ötesinde Ne Var?
Defin ritüelleri, insan atalarının sosyal ve kültürel davranışlarının bir yansıması olarak kabul edilse de, bazı uzmanlar bu eylemin sadece ölülerin ortadan kaldırılmasının bir yöntemi olabileceğini öne sürmektedir. Homo naledi gibi türlerin, ölülerini gömmüş olma ihtimaline sıcak bakan Paul Pettit, gömme eyleminin tek başına özel bir anlam taşımadığını, esas önemli olanın bu ritüelin sosyal ve kültürel işlevleri olduğunu belirtmektedir.
Pettit, gömme eyleminin ötesine bakarak erken insan atalarının ölümü nasıl algıladıkları, ona nasıl tepki verdikleri ve ölümle ilgili ritüellerin sosyal bir rol oynayıp oynamadığı sorularının araştırılması gerektiğini savunmaktadır. Bu açıdan, Homo naledi'nin ölü gömme pratiğine katıldığına dair bulgular, insan atalarının sosyal davranışlarının ne kadar erken bir tarihte şekillenmeye başladığını anlamamız için önemli bir pencere sunmaktadır.
Bu tartışmalar ışığında, insan atalarının ölülerini ne zaman ve nasıl gömmeye başladıklarına dair kesin bir sonuca ulaşmak zor olsa da, Homo naledi gibi türlerin bu ritüel davranışlara katılmış olabileceği hipotezi, bu alanda yapılan çalışmaların önemini artırmaktadır.
