Dünya, bazen bilim kurgu filmlerini aratmayan doğa olaylarına ev sahipliği yapıyor. Bunlardan biri de okyanusun derinliklerinde büyüyen, temas ettiği her şeyi anında donduran ölümcül bir buz yapısı: Ölüm sarkıtı (brinicle)!
İlk kez 1960’larda keşfedilen bu etkileyici doğa olayı, yalnızca en soğuk sularda oluşabiliyor ve 2011 yılına kadar gerçek zamanlı olarak kaydedilmesi mümkün olmamıştı. Şimdi, bu doğa harikasının nasıl meydana geldiğini ve su altındaki canlılar için neden ölümcül bir tehlike oluşturduğunu keşfedelim.
Ölüm Sarkıtı Nedir?
Ölüm sarkıtı, okyanusun donmuş yüzeyinden aşağıya doğru uzanan içi tuzlu su dolu bir buz tüpüdür. Bu benzersiz yapı, yalnızca kutuplardaki aşırı düşük sıcaklıklar ve belirli fiziksel koşullar altında oluşur. Dışarıdan bakıldığında, denizin dibine doğru ilerleyen dev bir buz sütununu andıran bu oluşum, temas ettiği her şeyi dondurur ve zamanla bir buz örtüsü oluşturur.
Ölüm Sarkıtları Nasıl Oluşur?
Ölüm sarkıtlarının oluşumu, kimya ve fizik yasalarının mükemmel bir uyum içinde çalışmasıyla gerçekleşir. Süreç şu şekilde işler:
1. Deniz Buzunun Oluşumu ve Tuzun Ayrışması
Deniz yüzeyinde donan su, içinde yüksek oranda tuz barındırır. Ancak buz kristalleri oluşurken, tuz moleküllerini dışarı atar ve bu da buz içerisinde oldukça tuzlu su kanallarının meydana gelmesine neden olur.
2. Tuzlu Suyun Derinliklere Sızması
Zamanla buz tabakasında çatlaklar oluşur ve içindeki yoğun tuzlu su okyanusun derinliklerine doğru akmaya başlar. Bu tuzlu su, çevresindeki tatlı sudan daha yoğun ve daha düşük donma noktasına sahip olduğu için sıvı halde kalır. Ancak çevresindeki suyla temas ettiğinde hızlı bir şekilde donarak bir buz tüpü oluşturur.
3. Büyüyen Bir Buz Sarkıtı
Tuzlu su sürekli olarak deniz tabanına doğru aktıkça, temas ettiği suyu anında dondurur. Bu süreç tıpkı mağaralarda görülen sarkıtların tersine bir versiyonu gibidir. Yani yukarıdan aşağı doğru ilerleyen bir buz sütunu meydana gelir.
Ölüm Sarkıtlarının Deniz Yaşamı Üzerindeki Etkileri
Bu buz sarkıtları, okyanusun tabanına ulaştığında, hareket edemeyen veya yavaş hareket eden deniz canlıları için ölümcül bir tuzak haline gelir.
Deniz yıldızları, deniz kestaneleri ve diğer dip canlıları, ölüm sarkıtının oluşturduğu buz tabakasına hapsolarak hızla donup ölürler.
Sarkıt büyümeye devam ettikçe, etrafındaki tüm canlıları içine alarak deniz tabanında donmuş bir mezarlık yaratır.
Bu olay, doğanın ne kadar güçlü ve bazen acımasız olabileceğini gözler önüne seriyor.
Ölüm Sarkıtları Ne Kadar Büyük Olabilir?
Ölüm sarkıtları günde birkaç metreye kadar büyüyebilir.
Çapları ise 25 santimetreye kadar ulaşabilir.
Çevresindeki suyu sürekli dondurduğu için, saatler içinde geniş buz tabakaları oluşturabilir.
Bu büyüleyici ama tehlikeli doğa olayı, özellikle kutup araştırmacılarının ilgisini çekmeye devam ediyor.
Bilim İnsanları Ölüm Sarkıtlarını Araştırmaya Devam Ediyor
1960’lardan bu yana varlıkları bilinse de ölüm sarkıtlarının tam olarak nasıl büyüdüğü ve hangi koşulların oluşumu hızlandırdığı hâlâ tam olarak anlaşılamamıştır.
2011 yılında yapılan ilk detaylı video kaydı, bilim insanlarına bu doğa harikasını daha yakından inceleme fırsatı sundu. Kutup bölgelerinde yürütülen araştırmalar, deniz buzunun ekosistem üzerindeki etkilerini anlamak için oldukça önemli.
