Karanlık bir binadan çıkıp güneş ışığına maruz kaldığınızda ani bir hapşırma isteği duyuyor musunuz? Eğer öyleyse, yalnız değilsiniz. Her üç kişiden biri, parlak ışığa maruz kaldığında hapşırma refleksi yaşar. Bu durum, "Fotik Hapşırık Refleksi" veya bilimsel adıyla "Otozomal Dominant Zorlayıcı Helio-Oftalmik Patlama Sendromu (ACHOO)" olarak bilinir.
Fotik Hapşırık Refleksi Nedir?
Fotik hapşırık refleksi, karanlık bir ortamdan aniden parlak ışığa geçildiğinde ortaya çıkar. Bu refleks, en azından MÖ dördüncü yüzyıldan beri gözlemlenmiştir. Antik Yunan filozofu ve bilim adamı Aristoteles bile, "Güneşe baktıktan sonra neden hapşırmaya daha yatkınız?" sorusunu sormuştur.
Cleveland Clinic'e göre, fotik hapşırık refleksi otozomal dominant bir genetik özelliktir. Yani, bir kişinin ebeveynlerinden biri bu özelliğe sahipse, çocukta da bu refleksin görülme olasılığı yüzde 50'dir. Fotik hapşırık refleksi, parlak ışığa maruz kalmanın ardından özellikle karanlıktan aydınlığa geçildiğinde meydana gelir. Bu, ışık yoğunluğundaki ani bir değişiklikten kaynaklanır.
Fotik Hapşırığın Şiddeti ve Yaygınlığı
Fotik hapşırık refleksinin şiddeti kişiden kişiye değişebilir. Bazı kişilerde bu refleks ara sıra görülürken, bazı kişilerde parlak ışıklar üst üste kontrol edilemeyen hapşırıklara neden olabilir. 1995 yılında Alabama'da yapılan bir araştırma, yaklaşık 370 hastanın yüzde 33'ünün fotik hapşırık yaşadığını buldu. 2019 yılında Çin'de yapılan daha yakın tarihli bir araştırma ise, yaklaşık 3.400 kişinin yüzde 25'inde bu refleksin görüldüğünü ortaya koydu.
Bilimsel Açıklamalar ve Hipotezler
Bilim insanları, fotik hapşırığın tam olarak ne tarafından tetiklendiğini hala bilmiyorlar. Bir olasılık, parlak ışığın trigeminal siniri uyarmasıdır. Trigeminal sinirin göze giden dalı uyandığında, buruna giden dalı da uyarabilir ve hapşırma refleksini tetikleyebilir. 2010 yılında yapılan bir çalışmada, genetik test şirketi 23andMe araştırmacıları, fotik hapşırıkla bağlantılı iki mutasyon keşfettiler. Ayrıca, 1995 Alabama çalışması fotik hapşırığın deviasyonlu burun septumu ile ilişkili olabileceğini buldu. 2019 yılında Japonya'da yapılan bir başka çalışma ise, bu refleks ile migren arasında olası bir bağlantı keşfetti.
Fotik Hapşırığın Potansiyel Riskleri ve Önlemler
Fotik hapşırık genellikle zararsızdır, ancak otoyolda araç kullanırken veya tehlikeli bir iş yaparken kaza riskini artırabilir. Bu refleksle başa çıkmanın temel yolu, parlak ışığa maruz kalmadan önce güneş gözlüğü takmaktır. Alerjileri etkileyen antihistaminikler genellikle bu refleksi etkilemez. Fotik hapşırığı önlemenin bir diğer yöntemi ise, burnunuzun ortasındaki oluğa (filtrum) parmağınızla baskı uygulamaktır. Bu, trigeminal sinirin tahriş olmasını engelleyebilir veya sinir sinyallerine müdahale ederek hapşırmayı önleyebilir.
