Mahkeme sisteminden soyağacına kadar DNA profillemesi hakkında bilgi sahibi olmamak neredeyse imkânsızdır. Ancak, DNA'nın ne olduğu ve DNA kanıtlarının sağladığı bilgilerin işlenmesi ve analizi konusunda birçok kişi kafa karışıklığı yaşamaktadır.
DNA Profillemesi Nedir?
DNA profillemesi, bazen DNA parmak izi veya genetik parmak izi olarak da adlandırılan bir süreçtir. Bu, değişken sayıda tandem tekrarlarının (VNTR) toplanması, işlenmesi ve analiz edilmesi ile gerçekleştirilir. VNTR'ler, kromozom üzerindeki belirli lokuslarda bulunan benzersiz dizilerdir. Farklı bireylerde çoğu DNA dizisi benzer görünse de, işlendikten sonra VNTR'ler tanımlamayı mümkün kılan benzersiz bantlar oluşturur. Dr. Alec Jeffreys, bu farklılıkları keşfettiği 1984 yılından beri DNA profillemesi yaygın olarak kullanılmaktadır.
DNA Profili Oluşturma
Bir DNA profili oluşturmak için farklı teknikler bulunmaktadır. Bu teknikler, maliyet, analiz süresi ve mevcut DNA örneğinin kalitesi gibi faktörlere bağlı olarak değişir.
Kısıtlama Parçası Uzunluk Polimorfizmi (RFLP)
RFLP, DNA profillemenin ilk yöntemlerinden biridir. Ancak, büyük bir DNA örneği gerektirdiği ve süreç oldukça zaman alıcı olduğu için günümüzde yaygın olarak kullanılmamaktadır. RFLP sürecinin temel adımları şunlardır:
1. Beyaz ve kırmızı kan hücrelerinin ayrılması.
2. Beyaz kan hücrelerinden DNA çekirdeklerinin çıkarılması.
3. Restriksiyon enzimi ile DNA'nın parçalanması.
4. Parçaların agar jel üzerinde ayrılması.
5. DNA'nın görüntülenmesi için lekelenmesi.
Polimeraz Zincir Reaksiyonu (PCR)
PCR, günümüzde DNA profilleme sürecinin ilk adımı olarak sıkça kullanılmaktadır. Bu teknik, küçük miktardaki DNA'nın çoğaltılmasını sağlar. PCR süreci:
1. Isıya dayanıklı DNA polimeraz enzimi eklenir.
2. DNA örneği 200 derece Fahrenheit'e (93 derece Santigrat) ısıtılır.
3. DNA iplikleri ayrılır ve tekrar ısıtılarak çoğaltılır.
4. Bu işlem yaklaşık 30 kez tekrar edilir.
Amplifikasyon Parça Uzunluğu Polimorfizmi (AmpFLP)
AmpFLP, DNA'yı çoğaltmak için PCR kullanan bir başka tekniktir. RFLP gibi çalışır, ancak daha az maliyetlidir ve süreci otomatikleştirmeyi mümkün kılar.
Dokunma DNA'sı
Dokunma DNA'sı, failin bıraktığı deri hücrelerinden DNA elde edilmesini içerir. Örneğin, JonBenet Ramsey davasında, araştırmacılar JonBenet'in giydiği kıyafetlerden kan ve deri hücrelerine ulaşarak DNA analizi gerçekleştirmişlerdir.
DNA Profillerinin Hukuk Uygulamasında Kullanımı
DNA profili oluşturulduktan sonra, elde edilen veriler farklı amaçlar için kullanılabilir. Örneğin, bir suç soruşturmasında elde edilen DNA örnekleri, Amerika Birleşik Devletleri'nde CODIS'e (Ulusal DNA Profil Veritabanı) kaydedilir. CODIS, çeşitli suçlardan hüküm giymiş kişilerin ve suç mahallinden alınan DNA profillerinin bulunduğu geniş bir veritabanıdır.
Soybilimde DNA Profillerinin Kullanımı
DNA profillemesi, ceza davalarının yanı sıra soyağacı araştırmalarında da önemli bir rol oynamaktadır. Family Tree DNA gibi şirketler, bireylerin atalarını belirlemeye yardımcı olan çeşitli DNA testleri sunmaktadır.
DNA Profillemesinde Tartışmalar
DNA profillemesinin kullanımında bazı tartışmalar söz konusudur. Özellikle mahkemelerde DNA eşleşmelerinin istatistiksel anlamda yorumlanması karmaşık bir konu olabilmektedir. DNA eşleşmelerinin yanıltıcı olabileceği durumlar ortaya çıkabilir; bu nedenle uzmanların sunduğu kanıtların dikkatlice değerlendirilmesi önemlidir.
Bu nedenle, DNA profillemesi birçok fayda sunsa da, etik ve hukuki açıdan sorgulanabilir yönleri bulunmaktadır.
