Maliyet esası, işletmelerin varlık ve hizmetlerini muhasebeleştirirken, bu unsurların elde edilme maliyetlerini esas alması gerektiğini ifade eden önemli bir muhasebe ilkesidir. Bu ilke, para mevcudu, alacaklar gibi değerlerin belirlenmesi kolay olan kalemler dışında, işletmeye ait tüm varlıkların ve hizmetlerin, elde edilme maliyetlerine dayalı olarak kaydedilmesini öngörür. Yani, bir varlık ya da hizmet, işletmeye ne kadar bir maliyetle edinildiyse, bu bedel muhasebe kayıtlarına geçilir.
Maliyet esasının temel amacı, işletmenin finansal tablolarında daha güvenilir ve gerçekçi bir değerleme sunmaktır. Bu yöntemle, işletme sahipleri ve yatırımcılar, bir varlığın değerinin ne olduğunu, ne kadara edinildiğini ve bu varlığın şirketin finansal yapısındaki rolünü doğru bir şekilde anlayabilirler. Örneğin, bir işletme bir makine satın aldığında, bu makinenin muhasebe kaydına, ödenen bedel ve bununla birlikte elde edilen diğer ilgili maliyetler de yansıtılır.
Maliyet esası, aynı zamanda enflasyon gibi piyasa dalgalanmalarından etkilenmeyen bir yaklaşım sunar. Yani, bir varlık elde edildikten sonra, değerinin yükselmesi ya da düşmesi, muhasebe kayıtlarına hemen yansımaz. Bu nedenle, maliyet esasına dayalı muhasebe, genellikle varlıkların tarihi maliyet üzerinden değerlenmesini sağlar. Fakat işletmenin varlıklarının piyasa değeri önemli ölçüde değişirse ve bu durum işletmenin finansal durumu üzerinde etkili olursa, belirli durumlarda bu değişiklikler mali tablolarda dipnotlarla açıklanabilir.
Maliyet esası kavramı, işletmelerin finansal raporlama yaparken varlık ve hizmetleri, elde edilme maliyetlerine dayalı olarak değerlendirmelerini ve muhasebeleştirmelerini gerektirir. Bu, muhasebe sürecinde şeffaflık sağlar ve işletmenin mali durumu hakkında gerçekçi bilgiler sunar.
