"Jan Ken Pon" olarak bilinen Japon versiyonu, Çin kökenli bir oyun olan "ken"den türemiştir. Bu terim, “yumruk, kavrama, kuvvet” gibi anlamlara gelmektedir. Oyuncuların ellerini belirledikleri şekillere sokarak kazananı veya kaybedeni belirledikleri bu basit ama eğlenceli oyun, tarihsel süreçte birçok değişim ve gelişim geçirmiştir.
Kökenler ve Gelişim
Taş-kâğıt-makasın atası olarak kabul edilen "honken" (orijinal ken), 1640'lı yıllarda Nagasaki’de ortaya çıkmıştır. Bu nedenle, bazen "nagasakiken" veya "kıyouken" olarak da adlandırılmaktadır; çünkü Nagasaki’nin eski adı "Kıyou"dur. Bu oyunun, Edo bölgesine (günümüzdeki Tokyo) yayılmasıyla birlikte, Japon kültürünün önemli bir parçası haline gelmiştir.
Honken iki kişi arasında oynanan bir oyundur. Oyuncular, aynı anda 0 ila 5’e kadar bir sayı karşılığı gelen parmak sayısını uzatır ve toplam parmak sayısını tahmin etmeye çalışırlar. Doğru tahmin yapan oyuncu oyunu kazanır. Başlangıçta sadece içki içilen mekânlarda, randevu evlerinde ve yetişkinler arasında oynanan bu oyun, bir içki oyunu olarak kabul ediliyordu; kaybeden, içkileri ısmarlardı.
Varyasyonlar ve Yeni Oyunlar
Zamanla, farklı ken türleri ortaya çıkmıştır. "Janken" versiyonu, "sansukumi" düşüncesinden türetilmiştir. Bu düşünceye göre, yılan sülükten, sülük kurbağadan, kurbağa da yılandan korkar. Bu üçlü ilişki, taş, kâğıt ve makas arasındaki ilişkiye benzer. Edo döneminde, "shouyaken" ve "mushiken" gibi oyunlar da popüler hale gelmiştir.
Shouyaken versiyonunda semboller; yaşlı adam, tüfek ve tilkiydi. Yaşlı adam, tüfeği; tüfek, tilkiyi; tilki ise yaşlı adamı yenerdi.
Mushiken ise yılan, kurbağa ve sülük ile oynanıyordu; yılan kurbağayı, kurbağa sülüğü, sülük de yılanı yeniyordu. Mushiken daha çok çocuk oyunu olarak bilinirken, Shouyaken, akşam eğlencelerinin bir parçasıydı.
Günümüzde, modern janken versiyonu pek değişikliğe uğramadan varlığını sürdürmektedir. Farklı ülkelerde de benzer şekillerde oynanmaya devam edilmektedir.
Oyundaki Kültürel Farklılıklar Nelerdir?
Kore'de "kai bai bo" olarak adlandırılan oyunda, “kai” makas, “bai” taş ve “bo” kâğıttır; hareketler Japonya’daki ile aynıdır. Tayland’da da benzer şekilde oynanmaktadır.
Hindistan, Endonezya ve Bali gibi yerlerde ise, janken, fil, insan ve karıncalarla oynanır; burada fil insanı, insan karıncayı yener.
Çin’in Canton bölgesinde, oyunun farklı bir versiyonu bulunmaktadır. Buradaki semboller, tanrı, tavuk, tabanca, tilki ve karınca olarak belirlenmiştir. Her bir sembolün birbirine karşı kazanan veya kaybeden durumları vardır.
Malezya versiyonunda da benzer bir durum mevcuttur. Bu oyunda, tabanca neredeyse her şeyi yenerken, kuş da her şeye yenilir. Taş, kuşu ve tahtayı yener; tabanca suya yenilir. Tahta, kuşu ve suyu yener; taş ve tabancaya yenilir.
