Yaylı çalgılar, telin yay ile sürtülmesiyle ses üreten müzik aletleri olarak tanımlanır. Bu enstrümanların akor kısmı perdeli enstrümanlara kıyasla daha karmaşık olduğu için öğrenmeleri genellikle daha fazla çaba gerektirir.
Yaylı çalgılar, klasik müzikte önemli bir yere sahip olup, orkestralarda sıkça ön plana çıkarlar. Ancak, halk müziğinde de bu tür enstrümanların kullanıldığı bilinir. Keman ve viyola gibi yaylı çalgıları öğrenmeden önce, bu enstrümanları sınıflandırmak faydalı olacaktır.
Yaylı Çalgıların Temel Özellikleri
Keman, yaylı çalgıların en yaygın bilinen örneğidir. İnsan sesine oldukça yakın bir tınıya sahip olduğu için, özellikle klasik müzikte çeşitli türlerde yer bulur. Dört telin bir rezonans kutusu üzerine gerilmesiyle ve uzunca bir sapa bağlanarak akort edilmesiyle oluşur.
Genellikle “sol, re, la, mi” şeklinde akort edilmesine rağmen, farklı müzik türlerinde akor dizilimleri değişiklik gösterebilir. Keman, yaylı çalgılar arasında giriş enstrümanı olarak kabul edilir; bu sayede viyola, kontrbas ve çello gibi daha büyük yaylı enstrümanların öğrenimi için sağlam bir temel oluşturur.
Yaylı çalgılar denildiğinde çoğu kişinin aklına klasik müzik gelse de bu çalgıların kullanım alanı oldukça geniştir. Halk müziği gibi diğer müzik türlerinde de yaygın olarak yer alır. Yaylı enstrümanların farklı türlerine ABD’den Hindistan’a kadar birçok bölgede rastlamak mümkündür. Ayrıca caz, rock ve metal gibi müzik türlerinde de yaylı çalgılara yer verildiği görülmektedir.
Türk sanat müziği ve Türkü gibi müziklerde kullanılan Türk yaylı çalgıları ise, yukarıda bahsedilen yaylı enstrüman grubundan farklı özelliklere sahiptir. Bu enstrümanların gövde yapıları ve tel düzenekleri, keman grubuna göre değişiklik gösterir. Yaylı çalgıları, bu şekilde iki ana grupta incelemek mümkündür.
Yaylı Çalgıların Çalma Teknikleri
Her müzik aletinin kendine özgü bir çalma yöntemi vardır. Yaylı enstrümanları öğrenmek ve ustalaşmak zaman alabilir. Ancak, yaylı çalgıların temel prensiplerini öğrenerek çalmaya dair bilgi edinmek mümkündür. Eğer bir enstrüman çalmaya başlamak isterseniz, yaylı çalgıları inceleyerek başlangıç seviyesinde bir enstrüman edinebilirsiniz.
Yaylı çalgıların çalışma prensibi, yayın teller üzerinde kaydırılması (stick-slip-effect) ile ses üretimine dayanır. Yay, at kuyruğu kıllarından oluşan bir demet ile ağaç bir çubuğun iki ucuna bağlanarak yapılır. Kaliteli ses elde etmek için yayın sert bir ağaçtan imal edilmesi ve at kuyruğunun gerilerek bağlanması önemlidir. Yayın tutuş şekli ve açısı, enstrüman türüne göre değişiklik gösterir.
Yaylı çalgılar ve özellikleri öğrenilerek, bu enstrümanların çalma biçimleri hakkında fikir sahibi olunabilir. Bu çalgılarda akorlar, uzun sap kısmında yer alır. Akor üzerindeki tellere baskı uygulanarak notalar belirlenir ve yay, telin gövde kısmında kaydırılır. Tutuş biçimleri, enstrümanın türüne, uzunluğuna ve çalınma tarzına göre farklılık gösterir. Örneğin, Türk halk müziğinde kullanılan tırnak kemane ile kemençenin tutuş ve akor tarzları benzer özellikler taşır.
Yaylı çalgıların icra biçimleri de çeşitlilik göstermektedir. Örneğin, kontrbas bir yaylı çalgı olmasına rağmen, caz orkestralarında yay kullanılmadan bas ses üretimi için çalınabilir. Genel olarak, yaylı çalgıların isimleri ve türleri ne olursa olsun, ses çıkarmaları açısından benzer özellikler taşımaktadır.
