Yalnız olduğunuzda birinin sizi izlediği hissine kapılmak oldukça yaygın bir durumdur. Peki, zihnimiz neden böyle bir algı yaratır? Klinik ve adli psikolog Leslie Dobson’a göre, bu hissin birçok nedeni vardır. Korkutucu kitaplara, filmlere veya haberlere maruz kalmak, stresli veya travmatik olaylar sonrası aşırı uyanıklık hali ve ciddi ruh sağlığı sorunları bu hisse yol açabilir. Dobson, "Daha uç vakalarda, bu his genellikle altta yatan bir ruh sağlığı sorunu veya fiziksel beyin rahatsızlığıyla ilişkilidir" demektedir.
Evrimsel Bir Mekanizma mı?
İnsanların başka bir kişinin bakışına duyarlı olacak şekilde evrimleştiği düşünülmektedir. Avustralya Queensland Üniversitesi’nden bilişsel sinirbilimci Harriet Dempsey-Jones’a göre, insan beyninde yalnızca bakışı işlemeye adanmış bir sinir ağı bulunmaktadır. Bu yeteneğin, insanlar arasındaki işbirlikçi etkileşimleri desteklemek için evrimleştiği öne sürülmektedir. Göz bebeklerinin nereye odaklandığını ve beden dili gibi ipuçlarını algılayabilmek, bu yeteneğin temelidir.
Ancak bazen, kimse izlemiyor olsa bile, dış uyaranlar bizi korkutabilir ve etrafımıza bakmamıza neden olabilir. Bir gerilim romanı okumak veya evde yalnızken bir ses duymak gibi durumlar bu hissi tetikleyebilir.
Travma ve Hipervijilans
Travma yaşayan kişiler için hipervijilans, tehlikeden kaçınmak amacıyla gelişen bir savunma mekanizmasıdır. Frontiers in Psychology dergisinde 2023 yılında yayımlanan bir araştırmaya göre, stresli olaylardan sonra gelen paranoya ve kaygı semptomları, beynin benzer bölgelerinde ortaya çıkabilir. Dobson, "Amygdala, stres ve kaygı gibi duygularımızı işler" diye açıklamaktadır. Klinik psikiyatrist Dr. Alice Feller ise, insanların izlendiğini hissetmesinin alışılmadık bir durum olmadığını belirtmektedir.
Paranoya ve Ruh Sağlığı
Sorun, kişinin uzun süre boyunca izlendiğini hissetmesi veya paranoyak davranışlar sergilemesiyle ortaya çıkar. Feller, "[Zihinsel] hastalıkla ilgili sorun, bunun sadece bir his olup olmadığını merak etme yeteneğinizi kaybetmenizdir. Gerçeklik kontrolü yapabilirsiniz ancak bu mutlaka kalıcı olmaz" demektedir.
Örneğin, şizofreni semptomları arasında aşırı uyanıklık ve paranoya bulunur. Araştırmalar, şizofreni hastalarında paranoyanın, amigdalayı içeren limbik sistemdeki anormal aktiviteyle ilişkili olduğunu göstermektedir. Bu sistem, duygusal ve hayatta kalma temelli davranışsal tepkilerimizi kontrol eder.
2022 tarihli bir çalışmada, şizofreni hastalarında paranoyanın amigdaladaki dinlenme durumunda artan kan akışıyla ilişkili olduğu açıklanmıştır. Amigdala ile görsel korteks, hipokampus ve prefrontal korteks gibi beyin bölgeleri arasındaki alışılmadık bağlantılar da paranoyayla ilişkilendirilmiştir.
Ruh Sağlığı Desteği Almanın Önemi
Nedeni ne olursa olsun, sürekli paranoya yaşıyorsanız, ruh sağlığı desteği almak önemlidir. Bu, özellikle izlenme hissi fiziksel kanıtlara rağmen devam ediyorsa veya izlenme kaygısı kötüleşiyorsa geçerlidir. İzlenme hissinin nedenleri karmaşık ve çok yönlü olabilir. Kendi zihinsel süreçlerinizi anlamak ve gerektiğinde profesyonel yardım almak, bu tür hislerin üstesinden gelmede önemli adımlardır.
