Kadriye CİRİTCİ'nin 14 Kasım 2023 tarihli yazısı: Hamam
Tarihte ilk hamamın M.Ö 2500 yılında Dravidler tarafından yapıldığı bilinmekte, geleneksel hamam mimarisi Yunan medeniyetinde sıklıkla karşımıza çıkmaktadır. Hintler suyun koruyucu özelliğine inandıklarından dolayı tapınaklarını su kenarına yaparken Hristiyanlar ise inançları doğrultusunda kutsal suda yıkanarak tüm günahlarından arındıklarına inanmışlardır. Roma Bizans dönemindeki hamamlara Lavatrina ve Balneya gibi isimler verilirken bu kültür zaman içinde evrilerek Osmanlı mimarisi ile gelişmiş ve Türk hamamı tarzına kavuşmuştur.
Türk ressamlar tarafından hamam konusu tıpkı harem gibi gizli kalması gereken bir gelenek şeklinde düşünülüp sıkça işlenmemiştir. Türk hamamı, tarihin çok eski çağlarından çıkıp günümüze kadar gelen, Türk insanının kültür ve yaşam zenginliğine pek çok alanda ışık tutacak nitelikte bir olgudur. Geleneksel hamam kültürü, Türkiye’nin tarihi boyunca önemli yere sahip olan bir banyo kültürüdür ve Türklerin Orta Asya'dan Anadolu'ya göçüyle birlikte Anadolu’da yerleşik hâle gelmiştir.
Roma hamamından dünyada sadece 2 tane olduğu biliniyor. Tarihi 2 bin yıl öncesine dayanan ve dünyada sadece 2 örneği olan hamamlardan biri İngiltere'nin Baht şehrinde diğeri de Yozgat'ın Sarıkaya ilçesindedir. Sarıkaya’da halk arasında "Kral Kızı" olarak bilinen, "Basilica Therma" adlı tarihi Roma hamamı, UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesi'ne alınmıştır. İl Özel İdaresi ve Müze Müdürlüğü iş birliğiyle, 2010 yılında yapılan kazı çalışmaları sonucu gün yüzüne çıkartılmış olan hamam hem Yozgat hem de ülkemiz için turizme katkı sağlayacaktır. Açılış çalışmaları devam etmekte ve yakın tarihte açılması için gün saymaktadır.
Gelelim Türkiye’nin görülmeye değer en meşhur tarihi hamamlarına:
Ayasofya Hürrem Sultan Hamamı / İstanbul: Mimar Sinan tarafından tasarlanan, Kanuni Sultan Süleyman’ın eşi Hürrem Sultan için yapılan bir eserdir.
Cağaloğlu Hamamı / İstanbul: Barok mimari sitilindedir.
Kervansaray / Bursa: Roma döneminden kalma olup restorasyon geçirerek o dönemden bugüne kadar hâlen kullanılmaktadır.
Çemberlitaş Hamamı / İstanbul: İstanbul'un Çemberlitaş semtinde, bir zamanlar Roma'ya giden Bizans döneminden kalma bir geçit yolu olan Divan Yolu'nun yanında inşa edilmiş tarihi bir Türk hamamıdır. Genellikle Mimar Sinan'a atfedilir. 1584 yılında inşa edilmiştir.
Karacabey Hamamı / Ankara: Karacabey Hamamı, Türkiye'nin başkenti Ankara'nın Altındağ ilçesinde bulunan tarihi bir hamamdır. 1427 yılında Karacabey Camii ve Külliyesi’nin bir parçası olarak Kazasker Celalettin Karacabey İbn-i Abdullah tarafından yaptırılmaya başlanan hamam, 1440 yılında bitirilmiştir.
Süleymaniye Hamamı / İstanbul: Süleymaniye Camii kompleksinin bir parçasını oluşturan tarihi Türk hamamıdır. Haliç'e bakan bir tepede bulunan hamam, 1557 yılında Mimar Sinan tarafından yaptırılmış ve adını padişah Kanuni Sultan Süleyman'dan almıştır.
Kılıç Ali Paşa Hamamı / İstanbul: 1580 yılında yapılmış, Mimar Sinan’a ait bir eserdir.
Galatasaray Hamamı / İstanbul: Galatasaray Külliyesi içinde yer alıp Sultan II. Bayezid tarafından 1481 yılında külliye ile beraber inşa ettirilmiştir.
Değerli okurlarım; hamamların yalnız temizlik için değil, zevk ve eğlence için de yapıldığı görülmektedir. Günümüzde özellikle öteden beri devam eden gelin hamamları için eğlencenin ön planda olduğu organizasyonlar düzenlenmektedir. Artık hamamlar; şifa bulmak, kirlerden arınmak, temizlenmek için gidilen mekânlar olmanın yanı sıra sosyalleşmenin yoğun şekilde gerçekleştiği, içinde birçok ritüelin bulunduğu, sohbetlerin yapıldığı, şen kahkahaların atıldığı, eğlencelerin gerçekleştirildiği, kültürümüzün bir parçası olarak dünle bugün arasında kurulan bir köprü olmaya devam ediyor. Fırsat bulursanız tarihi hamamlara ziyaret öneririm.
Türkler, hamam kültürünü özellikle İslam dininin benimsenmesiyle birlikte geliştirmişlerdir.
Ne demişler? “Temizlik imandan gelir.” Sıhhatle ve sağlıcakla kalın efendim.
