Sibel BAY'ın 3 Kasım 2023 tarihli yazısı: Arılar ile Para Arasında Binlerce Yıla Dayanan İlişki
2022'de Avustralya Kraliyet Darphanesi, bal arılarıyla süslenmiş 2 dolarlık bir madeni para çıkardı. Yaklaşık 2.400 yıl önce, Makedonya Krallığı'ndaki bir darphane de aynı fikirdeydi. Bir tarafında arı damgası bulunan gümüş bir para üretmişti.
Bu iki olay arasında geçen yüzyıllar boyunca, bal ile para arasındaki sembolik bağı gösteren para birimi şaşırtıcı derecede yaygındır.
Para bir değer deposudur ve mal veya hizmet alışverişi aracı olarak hareket edebilir. Para birimi paranın fiziksel bir tezahürüdür, dolayısıyla madeni paralar değerin kalıcı bir temsilidir.
Madeni paralar, antik çağlardan beri birçok toplulukta etkin ticaretin sağlanmasında merkezi bir role sahip olmuştur. Dayanıklılıkları onları önemli zaman kapsülleri haline getiriyor.
Antik Malta balıyla ünlüydü. 3 Mils madeni paranın üzerinde, Antik Malta'da balın para olarak kullanıldığı gerçeğini simgeleyen bir arı ve bal peteği gösterilmektedir.
Antik Yunanistan'da, Avrupa'da yapılan en eski madeni paraların bazılarında arılar kullanılırdı. Makedonya'da MÖ 412 ile MÖ 350 yılları arasında basılan ve şu anda British Museum'da saklanan gümüş Yunan obol parasının bir yüzünde bir arı görülmektedir.
MÖ 412 ile MÖ 350 arasına tarihlenen eski bir Makedon obolunda bir tarafta bir arı görülüyor. Arılar ayrıca, MÖ 202 ile MÖ 133 yılları arasında Efes'te basılan bronz sikke gibi, antik Yunan dünyasının başka yerlerinde basılan madeni paralarda da görülüyor.
Arıların antik madeni paralarda kullanımı, geniş çapta dolaşan bronz madeni paralar da dâhil olmak üzere yüzyıllar boyunca devam etmekte ve yeni çeşitlerin keşfi sürmektedir.
Peki, arılar neden madeni paraların üzerinde bu kadar sık görülüyor? Bu soruya bir yaklaşım, estetik beğeniyi destekleyen temel beyin süreçlerini anlayarak zevklerimizi anlamayı amaçlayan nöro-estetik alanından geliyor.
Bu açıdan bakıldığında, balın tatlı tadı arılar ve balla ilişkili pozitif sinirsel aktiviteyi teşvik ediyor gibi görünüyor.
Primatolog Jane Goodall bir zamanlar arı balından yüksek kalorili beslenme elde etmenin primatların bilişsel gelişiminde önemli bir adım olabileceğini öne sürmektedir.
Dolayısıyla beynimiz, balın tatlı tadıyla olan ilişkileri nedeniyle arıları sevmeye önceden adapte olmuş olabilir. Arıların madeni paralar üzerinde erken kullanımı, bilinen bir değer (bal) ile yeni bir para birimi türü arasındaki bağlantının işlevsel bir örneği olabilir.
Arıların tasarım özelliği olarak kullanımı antik çağlardan modern zamanlara kadar devam etmiştir. Daha yakın zamanlarda, Pasifik ülkesi Tonga'dan gelen 20 senitilik bir madeni para, bir kovandan uçan 20 bal arısını göstermiştir. Bu madeni para, Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü'nün dünya çapında sürdürülebilir tarımsal ve kültürel kalkınmayı teşvik etmek amacıyla başlattığı bir serinin parçasıdır.
Arılar bu konuyla alakalı çünkü onların tozlaşma çabaları, yılda 200 milyar ABD dolarını aşan bir değerle, dünyayı beslemek için gereken gıdanın yaklaşık üçte birine katkıda bulunuyor ve iklim değişikliği ve diğer çevresel faktörler tarafından tehdit ediliyorlar.
Arılar konusunda halkın farkındalığı ve çevresel sürdürülebilirlik, arı paralarına olan ilginin ardında yatan faktörler olabilir. Madeni paraların tüm tarihi boyunca arıları tasarım özelliği olarak kullanan ülkelerin çeşitliliği, insanların uzun süredir arılarla olan ilişkiye kendi refahımız için temel önemde değer verdiğini gösteriyor. Nakit paranın azalmasına rağmen arı paraları hala güçlü görünüyor.
Madeni paralar kullanılmaya devam ettiği sürece, insan toplumunun uğultulu yoldaşları muhtemelen madeni para tasarımı için önemli bir konu olacaktır.
