Tuğba EROĞLU'nun 31 Ağustos 2023 tarihli yazısı: Gazeteci Nasıl Düşünüp Davranmalıdır?
Gazetecilik zor meslektir. Basın, ahlak kurallarına uymayı gerektirir. Yazanların, yazmayı bilenlerin, zeki, yetenekli insanların mesleğidir. Gazeteci mesaisine başlarken, "Gazetecilik nedir, gazeteci nasıl olmalıdır?" sorusuyla işine başlamalıdır. Toplumun, gözü, kulağı, dili olmalıdır. Devlete değil, kamuya çalışmalıdır, halkın duymadıklarını duymalı, göremediklerini görmeli, söyleyemediklerini söylemelidir.
En önemlisi, tarafsız olacaktır, ayna gibi gördüklerini yansıtacak, nabza göre şerbet vermeyecek, kalemini satmayacaktır.
Gazeteci topluma karşı sorumluluklarını unutmayacaktır. Gazeteci iyi insan olmalıdır.
Etik değerleri göz önünde bulundurarak hareket etmektir. Gazetecilikte; "etik" denilince akla gelen, adil olma, objektiflik, gerçekçi ve doğru olmaktır. Etik, halkın kendi kendine oluşturduğu, hiçbir yazılı metine dayanmayan kanunlara "etik ilkeler" denir. İnsan davranışının etik temelleri her sosyal bilime yansır.
Gazeteciler bilgiyi toplama, haberleştirme ve yorumlama konusunda dürüst, adil ve cesur davranmalıdır. Kamuoyuna hizmet en başta gelen amaçları olmalıdır. Gerçeği eksiksiz ve yalın bir şekilde yansıtmak gazetecinin temel görevidir. Bilgileri net bir şekilde ortaya koymalı, soru işaretlerine, kafa karışıklığına ve manipülasyona yol açabilecek durumlardan uzak durmalıdır.
Bütün kaynaklardan eline ulaşan bilginin doğruluğunu sınamalıdır. Haberlerde kullanmak üzere elde ettiği yani, dijital, görsel ve işitsel belgelerin orijinalliğinden emin olmalıdır. Bilgiyi, belgeleri ve iddiaları, sanki haberin konusuyla ilk kez karşılaşıyormuş gibi titizlikle gözden geçirmelidir. Bilgiyi tam olarak doğrulayamıyorsa, sorumlu olduğu editöre danışmalıdır. Habere konu olan kişiler aranmalı, onlara haberdeki iddialara cevap verme fırsatı tanınmalıdır.
Gerçeğe ulaşabilmek için elindeki tüm imkânları kullanmalı, alternatifleri değerlendirmelidir. Hassas meseleleri ele alırken, haberin güvenilirliğine zarar verebilecek olası davalara veya yalanlamalara karşı korunmak için röportajlarda ses kayıt cihazı kullanmayı düşünmelidir. Bu durumda gazetecilerin kaynaklarına, sözlerinin kaydedildiğini söylemesi gerekir. Gizli ses kayıtları, röportaj yapılanların izni olmaksızın daimi şekilde kullanılmamalıdır. Haberin güvenilirliğini sağlamak için televizyon kameralar da kullanmalıdır.
Haberin odak noktasını yönlendirmekte çıkarı olabilecek kurumlardan veya bireylerden gelen bilgiye kuşkuyla yaklaşılmalıdır. Haberi kendi lehine saptırabilecek veya karşıtlarını kötü gösterebilecek bilgi veren kaynakların amaçlarını daima sorgulamalıdır.
Medya çalışanları herhangi bir siyasi partinin veya özel çıkar çevresinin sözcülüğü rolünü üstlenmemeli veya bunlara açık destek vermemelidir. Haber yaparken tarafsız ve adil kalmalı, siyasi, toplumsal ve ya ekonomik ideolojilerin geçmişte yaşanan ya da gelecekte gerçekleşmesi ihtimal dâhilinde olan çatışmalarda taraf olmamalıdır. Bir gazeteci belgeleri toplama, röportaj yapma ve haberi hazırlama esnasında tüm kişisel fikirlerini, ideolojisini ve yorumlarını askıya almalı ve tarafsızlığını korumalıdır.
Bunu başarmak için gazeteciler şunları yapmalıdır:
Haberde konu edilen bütün tarafların ifade özgürlüğüne saygı göstermeli, adil olmak ve tarafsızlık adına görüşlerine haberde yer vermelidir. Kişileri veya grupları hedef haline getirmemelidir. Habere konu olan kişi ya da kurumlara ekonomik bağlılık durumlarında da haberin tarafsızlığını sağlamak için tüm olası alternatifleri değerlendirmelidir.
Gazeteciler kamuoyunun bilme hakkından başka hiçbir özel çıkara bağlı olmamalıdır. Gerçek veya öyle algılanabilecek çıkar çatışmalarından kaçınmalı ve dürüstlükten taviz verebilecek veya güvenilirliklerine zarar verecek faaliyetlerden uzak durmalıdır. Gazeteciler, toplumdaki diğer insanlar gibi, kuvvetli siyasi ve ideolojik görüşlere sahip olsalar da, bu görüşler habercilik süreçlerine dâhil olmamalıdır. Kişisel fikirlerin veya siyasi inançların haberlerde yeri olmamalıdır. Gazeteciler yazdıklarının fikir veya yorum olduğunu, olgulara dayalı haberlerle karıştırılmaması için, net bir şekilde belirtmelidir.
Kaynaklar konusunda gazeteciler şu hususlara dikkat göstermelidir: Kaynakla ilişkisinde, habercinin veya çalıştığı haber kuruluşunun güvenilirliğini zayıflatacak hiçbir çıkar çatışması olmadığından emin olmalıdır. Kaynakla arasında hesabını veremeyeceği herhangi bir maddi bağ kurmamaya özen göstermelidir. Kaynaktan edindiği iddiaların doğruluğundan emin olmalıdır. Kaynağın kamuoyunun gözünde güvenilir olup olmadığına bakmaksızın, bu iddiaları destekleyecek belgeler istemelidir.
Haberde herhangi bir mecradan (internet, gazete, televizyon, radyo, kitap ya da dergi) alıntı yapılarak kullanılan özgün ifade, üslup ve fikirlerin kaynağı mutlaka belirtilmelidir. Kaynak gösterme ilkesi haber ajansı havuzlarından alınan haberler için de geçerlidir. Haber hırsızlığı internetle birlikte iyice yaygınlaştığı için, ne olduğunu anlamak ve tanımlamak önemlidir.
Fotoğrafları ve görsel malzemeleri üreten gazeteciler çalışmalarında yüksek etik standartlara riayet etmekle yükümlüdür. Görsel malzemenin sunumunda doğru ve kapsayıcı olmalı, görselleri, yeni dijital teknolojilerle manipüle etmenin ayartıcılığına karşı koymalıdır. Kullanılan görüntü ve fotoğraflar kişi mahremiyetine saygılı olmalı ve gazeteciler haberlerine dâhil ettikleri fotoğrafları ve görsel malzemeleri seçerken adil olmaya azami dikkat göstermelidir.
Bilgi toplama ve haber yapma sürecinde meslek ilkeleri akıldan çıkarılmamalı ve gazetecilik konumunun özel hayatı ihlal etme hakkı vermediği unutulmamalıdır. Cinsel suç mağdurları ve çocuk zanlıların kimliklerinin açıklanması konusunda büyük dikkat gösterilmelidir.
Haberler hiçbir şekilde kışkırtıcı veya ayrımcı bir dil kullanmamalıdır. Doğrudan haberle ilgili olmadıkça gazeteciler bir kişiyi veya bir grubu dili, inancı, ırkı, toplumsal cinsiyeti, cinsel kimliği veya toplumsal sınıfı ile tanımlamamalıdır. Medya kuruluşlar nefret söylemi veya ayrımcı görüntüleri yayınlarken dikkat göstermelidir, gazeteci olayları aktarmakla görevlidir. Bütün geleneksel habercilik yöntemleri tükenmediği ve kamuoyu açısından hayati önem taşıyan bir bilgi elde edilemediği sürece, gizli ses veya görüntü kaydı gibi yöntemleri kullanmaktan kaçınmak gerekir. Elde edilmeye çalışılan bilgi, aldatma yönteminin kullanılmasını haklı gösterecek önem taşımalıdır.
Bir Gazeteci Sosyal Medyada Nasıl Davranmalı?
Mesleğini icra ederken sosyal medyayı aktif olarak kullanan gazetecinin çalıştığı kurum ve işvereni ile arasında potansiyel bir çıkar çelişkisi olmamalıdır. Gazeteci, sosyal medya üzerinde yapacağı bir hatadan her zaman sorumlu olacağını unutmamalı. Paylaştığı içeriklerin ileri zamanlarda başını ağrıtacağını hesaba katmalıdır.
Gazeteci, sosyal medyada özel hayatı ile ilgili fotoğrafları paylaşmamalı, kendini magazin malzemesi yapmamalıdır. Sosyal medyada provokatif konularda hassas davranmalıdır. Çalıştığı gazetenin yayın politikası ile ters olan paylaşımların başını belaya sokacağını unutmamalıdır. Gazeteci, sosyal medyada paylaştığı fotoğraf, yazı, resim gibi öğelerin taraf tutmak gibi algılanabileceğini hesaba katmalıdır. Sosyal medyada diğer meslektaşları ile tartışmaya girmemelidir.
Sosyal medyada kendinden daha fazla söz edilmesini sağlamak adına girişimlerde bulunmamalıdır. Sosyal medyadaki paylaşımlarında imla kurallarını daima önemsemelidir. Sosyal medyadaki gündemi haber yaparken dikkatli olmalı. Sosyal medyadaki her bilgiyi doğru kabul etmemeli. Gerekli mercilerden haberi ya da olayı doğrulatmalıdır.
Gerçek hayatin sosyal medyadan daha önemli olduğunu unutmamalıdır. Sosyal medya kullanımının mesleki becerilerini köreltmesine izin vermemelidir. Sosyal medya hesaplarından kişisel paylaşımlarda bulunmayı sınırlamalıdır. Sosyal medyadaki takipçilerini artırma kaygısı taşımamalıdır.
