Kadriye CİRİTCİ'nin 6 Şubat 2024 tarihli yazısı: İrmik Helvası
Değerli okurlarım, bu hafta yine merak ettiğim bir başlığı köşeme taşıdım. Pek çoğunuzun severek tükettiği, çok çabuk yapılan ve lezzeti harika bir tatlıyı konuşalım istedim. Helvanın dünyada ilk yapıldığı yer, Orta Doğu ve Balkan ülkeleri olarak bilinmektedir. Türk, Arap ve Yahudi toplumların yaşadığı her yerde helvayı görmek olasıdır. Türklerin helva ile tanışmaları, İslamiyet'i kabul ederek Arap kültürüne yakınlaşmalarıyla başlamıştır. Hep merak ederdim, taziye evine gittiğim zaman ölünün ardından neden helva kavrulduğunu ve araştırmak istedim. Farklı bir geçmişe sahip olan irmik helvası ile ilgili, ilginç bilgilerle karşılaştım.
Cenazelerde her evde helva kavuruluyor ve taziyeye gelen misafirlere ikram ediliyor. Hatta sonrasında ölünün; yedinci helvası, kırkıncı helvası, elli ikinci helvası diye birçok kez yapılmaya devam ediliyor. İrmik helvası kavurmak, gerçek hayatta bolluğun ve bereketin simgesidir. Özellikle cenaze sonrasında cenaze sahibinin evine irmik helvası kavrularak ikram edilir; üzüntülerinin hafifletilmesi, hanede bereketin devam etmesi amacıyla geleneksel bir eylem olarak toplum içerisinde kabul edilmektedir. Peki ölünün ardından neden helva kavuruyoruz? Helva kavurma geleneği nereden geliyor? Bakalım neler varmış.
Cenazede helva kavurmak, binlerce yıl öncesine dayanan, geçmişi bir hayli eski olan bir gelenektir. Arkeoloji alanında yapılan çalışmalar, Anadolu'nun, dünyanın en zengin mutfak kültürlerinden birine sahip olduğunu söylüyor. Van’da 3 bin yıl öncesine dayanan mezarlarda bulunan çanak ve çömlekler, ölü gömülürken ruhu için de sevdiği yemeklerin mezara koyulduğunu kanıtlıyor. Aynı zamanda Anadolu'da binlerce yıllık geçmişe sahip olan ölenin arkasından yemek yapmak; dayanışma ruhunun, acıyı paylaşmanın bir parçası olarak kabul ediliyor ve işte helva da bunlardan birisidir.
Kavurma esnasında çıkan kokunun eski Türk geleneklerine göre ölünün ruhuna gittiğine inanılır. Koku, ölünün ruhunu; helvanın kendisi ise geride kalanları besler. Herkesin helvayı kavurmak için başına geçmesi ise Anadolu'nun yardımlaşma ve paylaşma kültürünün en önemli simgeleri arasında bulunmaktadır. Hazırlanan irmik helvası, “Ölünün ağzının tadı gelsin”, İslam inancıyla “Kabir azabı hafiflesin” gibi temennilerle dualar eşliğinde pişirilir, misafirlere ikram edilir.
Can helvası veya can aşı olarak da bilinen helva ile edilen dualar sayesinde ölen kişinin mezarda çektiği acıların azaldığına ve hatta kaybolduğuna inanılmaktadır. Birçok evde, ölenin yakınları için kandillerde, ölüm yıl dönümlerinde ruhlarına gitsin diye hâlen helva kavuran insanlar vardır. Bir insanın doğumundan başlayıp ölümünün sonrasına kadar varlık gösteren tek yiyecek irmik helvasıdır. Yıllardır bozulmayan bir kültür hâline dönüşen irmik helvası, üzüntülerin ve mutlulukların ortak noktasıdır. Ayrıca irmik helvasının sağlık açısından faydaları da önemlidir. Pek çok tatlıya oranla daha sağlıklı ve lif bakımından oldukça zengindir. İrmik, içerisinde yüksek oranda karbonhidrat bulundurmaktadır, bu bakımından enerji kaynağıdır. Özellikle gelişim çağında bulunan çocukların ve sporcuların yemesi tavsiye edilir. İrmik helvası; kan şekerini düzenler, kas ve sinir sistemine iyi gelir, kişiye tokluk hissi verir.
Sağlıcakla kalın efendim.
