Sibel BAY'ın 5 Aralık 2023 tarihli yazısı: "Kuyuyu Zehirlemek" Herkese Nasıl Zarar Veriyor?

Mantık ve eleştirel düşünmede, hatalı sonuçlara yol açan farklı türde bilişsel önyargılar ve hatalı akıl yürütme yolları vardır. Mantıkçılar bunlara "yanılgılar" diyorlar.

En yaygın türlerden biri “kuyuyu zehirlemek” olarak bilinir. Esasen, kişi başka bir kişiye karşı önyargılı olduğunda, kendisini ve etrafındakileri, diğer kişinin bir tartışmada söylediği herhangi bir şeyin, kusurlu karaktere sahip bir kişiden geldiği için temelde kusurlu olduğuna ikna edecektir.

Bu tür "akıl yürütmenin" bir yanılgı olmasının nedeni, diğer yanılgılar gibi, çok az kanıta dayalı olarak veya hiç kanıt olmadan işlemesidir. Bu nedenle, hatalı sonuçlara varmaya eğilimlidir çünkü bir argüman aracılığıyla akıl yürütmenin düzenli ve nesnel bir yolu değildir.

Kulağa çok fazla önyargı gibi geliyor değil mi? Önyargı, bir gruba olan üyeliğine bağlı olarak birine karşı duyulan olumsuz duygudur. Örneğin, yeni tanıştığınız biriyle çocuklarınıza ebeveynlik yapmak hakkında konuşuyorsanız ve bu kişinin çocuksuz olduğunu öğrendiyseniz, o kişinin çocuksuz durumu nedeniyle sunduğu ebeveynlik tavsiyelerini hemen reddedebilirsiniz. Eğer bu kişi ebeveynlik deneyimini yaşamamışsa, çocuk yetiştirme konusunda nasıl yararlı bilgilere sahip olabilir?

Aynı durum, kendisi de hiç alkol veya uyuşturucu kullanmamış bir terapistle karşılaşan, alkol veya uyuşturucu tedavisi gören bir hasta için de geçerli olabilir. Hasta şöyle düşünebilir: "Bu kişinin bağımlı olmanın nasıl bir şey olduğunu gerçekten anlamasına imkân yok, bu nedenle onların söyleyeceklerini dinlemeyeceğim."

McClure, Pitpitan ve Quinn, yakın zamanda hastaların aşırı kilolu sağlık hizmeti sağlayıcılarının tıbbi tavsiyelerini nasıl algılayacağı ve bunlara nasıl tepki vereceği konusundaki çalışmalarının sonuçlarını yayınladı. Sonuçlar, hastaların bu sağlayıcılar hakkında daha olumsuz bir görüşe sahip olduğunu ve özellikle kiloyla ilgili tavsiye veya bilgi alanında bu sağlayıcıların tıbbi tavsiyelerine uyma olasılıklarının daha düşük olduğunu gösterdi.

Toplumda aşırı kilolu insanlara karşı önyargıya katkıda bulunmanın yanı sıra, kiloyla ilgili tıbbi tavsiye alanındaki bu tür ön yargılar, tam da burada tartışılan kuyuyu zehirleme yanılgılarının türleridir. Hastalar kendi kendilerine "Bu kişi fazla kilolu olduğu için kilo konusunda bana verdikleri hiçbir bilgiye veya tıbbi tavsiyeye güvenemiyorum" diyorlar.

Kuyu zehirleme yanılgıları hatalı düşünceyi temsil etmenin yanı sıra, bu durumlarda olduğu gibi gerçek fiziksel zarara da yol açabilir. Hasta, sağlık personelinin sunduğu deneyim ve tıbbi bilgiyi göz ardı ettiğinde potansiyel olarak kendi sağlığını tehlikeye atıyor demektir.

İnsanlar, seyircilerin ilgisizliği hakkında bilgilendirildiğinde, gelecekte başkalarına yardım etme olasılıkları daha yüksektir. İnsanlar nasıl önyargılı olduğumuzu öğrendiklerinde, çoğu zaman başkaları hakkında daha eşitlikçi bir şekilde düşünmeye daha açık fikirli olacaklardır.

Umarım, "kuyuyu zehirlemek" gibi bilişsel yanılgıların başkaları hakkında olumsuz, yanlış görüşlere yol açtığı ve kendimize zarar verebileceği yolları hakkındaki kısa tartışmamızdan sonra, belki gelecekte başkaları hakkında farklı düşünmeye daha istekli olabilirsiniz.