Kadriye CİRİTCİ'nin 12 Eylül 2023 tarihli yazısı: Matruşka
“Bazı insanlar Matruşka gibidir, açtıkça içinden başka biri çıkar ve küçülür.”
Mecazi anlamda kullanılan bir söz ile başladım bu haftaki köşe yazıma. Gerçeklik payı oldukça fazladır. Yaşamımız boyunca binlerce insan tanırız, bazılarını kusursuz olarak nitelendirir ve hayat yolculuğumuza dâhil ederiz. Fakat zaman geçtikçe tanıdığımız o insanlarla ilgili yaşadıklarımız ve bizlere yaşattıklarından dolayı düşüncelerimiz artıları-eksileri olarak yer değiştirir, o insan davranışlarıyla karşımızda ya küçüldükçe küçülür ya da devleşir. Küçülmeleri tıpkı Matruşka bebekler gibidir. Dedim ya mecazi anlamda yaşanmışlıkları benzetiveriyoruz şirin Matruşka bebeklere. Matruşka’nın gerçek hikâyesi elbette başka.
Matruşka bebeklerin ortaya çıkması, tarihsel ve sanatsal yapısı ile bir hayli ilginç. Oldukça şirin görünümlü Matruşka bebeklerin ne olduğunu, tarihçesini ve neyi ifade ettiğini birlikte gözden geçirelim istedim. Matruşka bebekler, Rus yapımı bir oyuncak bebek türüdür. Ahşap el yapımı olan bebekler ortasından açıldığında başka bir bebek çıkar, onu açtığınızda yine başka bir bebek daha çıkar, tek anne figürünün içerisinde iç içe yerleştirilmiş beş veya yedi bebekten oluşur. Belki de pek çoğumuzun evinde süs eşyası olarak bulunmaktadır. Geçtiğimiz yıllarda benim de ilgi odağımda olan bu sevimli bebeklerden St. Petersburg seyahatimde çeşit çeşit satın alıp eşe dosta hediye etmiştim. Matruşka bebekleri, Rusya'da 19. yüzyılda çocukların zihinsel gelişimi için tasarlanmış, ülkenin simgesi hâline gelmiştir. Rus Sanatçı Sergey Malyuti'nin 1890 yılında tasarladığı ve Ahşap Oyma Sanatçısı Vasily Zvyozdoçkin'in yaptığı iç içe geçmiş 5 veya 8 bebek, adını, döneminin popüler kadın ismi ''Matriyona''dan almıştır. Rusçada “anne” anlamına gelen kelimenin kökü ile oluşur. Yapımında ıhlamur ağacı kullanılan Matruşka bebekler hem oymacılık hem de resim açısından Rusya’nın imajını ve ruhunu simgelemektedir. Geleneksel Rus kıyafeti olan sarafan giymiş bebekler şeklinde boyanan Matruşka bebeklerinden Rus liderlerin ve önemli kişilerin olanlarına da rastlamak mümkündür. Matruşka bebekler, 20. yüzyılın başına kadar okullarda çocukların zihinsel gelişimi, renk, boyut ve aile kavramlarını öğrenmeleri için kullanılmıştır. 1904 yılında Paris'te düzenlenen uluslararası bir fuarda sergilenmiş ve bu vesileyle Matruşka olarak tüm dünyada tanınma fırsatı bulunmuştur. İç içe geçmiş bebeklerin birden fazla olması kadının doğurganlığını, iç içe geçmesiyle de annenin korumacı yönünü ifade eden Matruşka bebekler, Paris fuarında sergilenmesinin ardından dünyanın her ülkesinden talep görmeye başlamıştır. Rusya’nın Türkiye ile gelişen ticari ilişkileri nedeniyle talep gören ürün, ülkemiz tarafından ithal edilmektedir. Dünyanın pek çok ülkesinde de Matruşka bebekler yoğun ilgi görmekte ve satılmaktadır.
Evimde bulunan farklı renkte ve çizimde Matruşka bebeklerimi çok seviyorum. Bazen onları izlerken o bebeklerin yaşamları üzerine hayal kuruyorum. Kocaman gözleri, gülümseyen yüzleri ve yaşanmışlıkları… Kim bilir belki gelecekte onlar için küçük hikâyeler yazıp derler, siz değerli okurlarımla da paylaşırım.
Sevgiyle kalın efendim.
