Mehmet KÜÇÜKEKEN'in 15 Nisan 2025 tarihli yazısı: VİOP’ta Long ve Short Pozisyonlar

Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası (VİOP), Türkiye’de Borsa İstanbul bünyesinde faaliyet gösteren, yatırımcıların riskten korunma, spekülasyon ve arbitraj gibi amaçlarla işlem yaptığı bir türev piyasadır.

VİOP’ta long (uzun) ve short (kısa) pozisyonlar, yatırımcıların fiyat hareketlerinden kar elde etmek veya risklerini yönetmek için kullandığı temel stratejilerdir. VİOP’ta long ve short hesapların açılma süreci, bu pozisyonları etkileyen küresel ve yerel gelişmeler, krediyle işlem yapmanın riskleri, farklı finansal aktörlerin bakış açıları, işlem süreleri, miktarları ve alternatif piyasalar hakkında bilgi sahibi olmadan işlem yapmak ciddi riskler taşır.

VİOP’ta Long ve Short Hesap Açma: Ne Zaman ve Nasıl?

Long Pozisyon Nedir? Long pozisyon, bir varlığın fiyatının artacağı beklentisiyle alım yapılmasıdır. Yatırımcı, düşük fiyattan aldığı kontratı daha yüksek fiyattan satarak kar elde etmeyi hedefler. Örneğin, BIST 30 endeks kontratında 5.000 TL’den long pozisyon alan bir yatırımcı, fiyat 5.500 TL’ye yükseldiğinde kar eder.

Short Pozisyon Nedir? Short pozisyon, varlığın fiyatının düşeceği beklentisiyle satış yapılmasıdır. Yatırımcı, yüksek fiyattan sattığı kontratı daha düşük fiyattan geri alarak kar elde eder. Örneğin, USD/TRY kontratında 32 TL’den short pozisyon alan bir yatırımcı, fiyat 30 TL’ye düştüğünde kar sağlar.

Hesap Açma Süreci:

Aracı Kurum Seçimi: VİOP’ta işlem yapmak için SPK lisanslı bir aracı kurumda hesap açılmalıdır. Kurumun komisyon oranları, platform kalitesi ve eğitim desteği değerlendirilmelidir.

Gerekli Belgeler: Kimlik fotokopisi, adres teyit belgesi ve risk bildirim formu gibi belgeler sunulur. Türev araçlar çerçeve sözleşmesi imzalanır.

Teminat Yatırma: VİOP’ta işlem için başlangıç teminatı yatırılmalıdır. Örneğin, 1 lot BIST 30 kontratı için yaklaşık 1.120 TL teminat gerekebilir (2025 itibarıyla).

Demo Hesap: Yeni yatırımcılar, aracı kurumların sunduğu demo hesaplarda long ve short pozisyonları denemelidir.

Ne Zaman Açılmalı?

Hesap açma zamanı, yatırımcının piyasa beklentilerine ve stratejisine bağlıdır. Örneğin, ekonomik büyüme beklentisi olan bir dönemde long pozisyon, resesyon öngörüsünde short pozisyon tercih edilebilir. Piyasa volatilitesi yüksekse (örneğin, seçim dönemleri veya küresel krizler), temkinli olunmalıdır.

Hesap açmadan önce VİOP eğitimlerine katılın ve piyasayı en az 3-6 ay takip edin. Volatilitenin düşük olduğu dönemlerde demo hesapla pratik yaparak strateji geliştirin.

Long ve Short Hareketlerini Etkileyen Gelişmeler

Türkiye’deki Gelişmeler:

Merkez Bankası Politikaları: Faiz artırımları TL talebini artırarak USD/TRY kontratlarında short pozisyonları cazip kılabilir. Faiz indirimleri ise long pozisyonları destekler.

Enflasyon ve Kur Hareketleri: Yüksek enflasyon, TL’nin değer kaybına yol açarak USD/TRY’de long pozisyonları güçlendirir. Düşen enflasyon short pozisyonları teşvik edebilir.

BIST 30 Performansı: Borsa İstanbul’un yükseliş trendinde BIST 30 kontratlarında long pozisyonlar, düşüş trendinde short pozisyonlar öne çıkar.

Siyasi Belirsizlikler: Seçimler, hükümet politikaları veya jeopolitik gerginlikler volatiliteyi artırır. Örneğin, 2023 seçimleri öncesi VİOP’ta short pozisyonlar artmıştı.

Makroekonomik Veriler: Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE), Yurt İçi Üretici Fiyat Endeksi (Yİ-ÜFE), işsizlik oranı gibi veriler piyasayı etkiler. Örneğin, yüksek TÜFE verisi altın kontratlarında long pozisyonları destekleyebilir.

Küresel Gelişmeler:

FED ve ECB Kararları: ABD Merkez Bankası’nın (FED) faiz artırımları, dolar talebini artırarak USD/TRY’de long pozisyonları güçlendirir. Avrupa Merkez Bankası (ECB) politikaları, Euro kontratlarını etkiler.

Jeopolitik Riskler: Ukrayna-Rusya savaşı gibi olaylar, emtia fiyatlarını (örneğin, altın, petrol) yükselterek long pozisyonları cazip hale getirebilir.

Küresel Resesyon: Resesyon beklentileri, hisse senedi endekslerinde short pozisyonları artırır. Örneğin, 2022’de küresel resesyon korkusu VİOP’ta short pozisyonları tetikledi.

Emtia Fiyatları: Petrol ve altın gibi emtialardaki hareketler, VİOP kontratlarını doğrudan etkiler. Örneğin, OPEC üretim kısıtlamaları altın kontratlarında long pozisyonları destekler.

Döviz Kurları: Küresel döviz piyasalarındaki dalgalanmalar, VİOP’taki USD/TRY ve EUR/TRY kontratlarını etkiler. Örneğin, dolar endeksi (DXY) yükselişi, short pozisyonları zorlaştırabilir.

Ekonomik takvimi takip edin. TCMB, FED ve ECB toplantıları, istihdam verileri ve PMI endeksleri gibi göstergeler pozisyon kararlarınızı şekillendirmeli.

Krediyle Long ve Short İşlem Yapma: Riskler ve Değerlendirme

Krediyle İşlem Yapılır mı? VİOP, kaldıraçlı bir piyasadır ve düşük teminatla yüksek hacimli pozisyonlar alınabilir (örneğin, 1:12 kaldıraç). Ancak, krediyle işlem yapmak, borçlanarak kaldıraç etkisini artırmak anlamına gelir ve ciddi riskler taşır.

Riskler: Teminat Tamamlama Çağrısı (Margin Call): Pozisyon aleyhine hareket ederse, teminatın başlangıç seviyesinin altına düşmesi durumunda ek teminat yatırılmalıdır. Krediyle işlem yapanlar bu yükü karşılayamayabilir.

Yüksek Volatilite: VİOP’ta fiyat dalgalanmaları hızlıdır. Krediyle alınan büyük pozisyonlar, küçük fiyat hareketlerinde bile büyük kayıplara yol açar.

Faiz Maliyeti: Kredinin faiz oranı, işlem maliyetini artırır. Örneğin, %30 faizle alınan kredi, karlılığı düşürebilir.

Psikolojik Baskı: Borçla işlem yapmak, yatırımcının stresini artırarak yanlış kararlara yol açabilir.

Krediyle işlem, yalnızca deneyimli yatırımcılar için uygun olabilir. Teminatın %10’unu aşan kredi kullanılmamalı ve stop-loss emirleri mutlaka uygulanmalıdır.

Farklı Finansal Aktörlerin Perspektifleri

Farklı finansal aktörlerin VİOP’ta long ve short pozisyonlara bakış açıları değerlendirilmiştir:

Ekonomist: Long ve short pozisyonları, ekonomik döngülerin bir yansıması olarak görür. Enflasyonist ortamda altın ve döviz kontratlarında long, deflasyonist ortamda endekslerde short pozisyonları analiz eder. VİOP’un makroekonomik riskleri yönetmek için etkili olduğunu düşünür ancak kaldıraç riskine dikkat çeker.

Borsacı: Günlük fiyat hareketlerinden kar elde etmeyi hedefler. Teknik analizle desteklenen kısa vadeli long ve short pozisyonlar alır. Örneğin, BIST 30’de destek ve direnç seviyelerine göre hareket eder. Krediyle işlem yapmayı riskli bulur.

Yatırımcı: Orta ve uzun vadeli stratejiler geliştirir. Örneğin, ekonomik büyüme beklentisiyle BIST 30’de long pozisyon alır. Krediyle işlem yapmaktan kaçınır ve teminat yönetimini ön planda tutar.

Spekülatör: Yüksek risk iştahıyla volatil piyasalarda short pozisyonlar açar. Örneğin, jeopolitik krizlerde USD/TRY’de short pozisyon denemeleri yapar. Krediyle işlem yapabilir ancak hızlı karar verme yeteneğine güvenir.

Bankacı: VİOP’u kurumsal müşterilere riskten korunma (hedging) aracı olarak önerir. Long pozisyonları portföy çeşitlendirmesi, short pozisyonları ise kur riskini yönetmek için kullanır. Krediyle işlem yapmayı bireysel yatırımcılar için uygun görmez.

Hesap Uzmanı: Teminat ve kaldıraç hesaplamalarına odaklanır. Long ve short pozisyonlarda margin call (teminat tamamlama çağrısı) riskini hesaplar ve yatırımcıları teminat tamamlama konusunda uyarır. Krediyle işlemde borç yükünü analiz eder.

Küçük Yatırımcı: Sınırlı sermayesiyle temkinli hareket eder. Düşük hacimli long pozisyonlar tercih eder ve short pozisyonlardan kaçınır. Krediyle işlem yapmak yerine birikimlerini kullanır.

Uzman: Teknik ve temel analizle pozisyon alır. Örneğin, RSI göstergesi aşırı satım bölgesindeyken long, aşırı alım bölgesindeyken short pozisyon açar. Krediyle işlemde risk yönetimi vurgusu yapar.

Fon Yöneticisi: Portföy riskini dağıtmak için long ve short pozisyonları dengeli kullanır. Örneğin, BIST 30’de long, USD/TRY’de short pozisyon alarak dengeli bir strateji izler. Krediyle işlem yapmaz, kurumsal sermayeye odaklanır.

Finansçı: VİOP’u arbitraj fırsatları için kullanır. Spot ve vadeli piyasalar arasındaki fiyat farklarından yararlanmak için eş zamanlı long ve short pozisyonlar açar. Krediyle işlem yapmayı gereksiz bulur.

Amatör Yatırımcı: Piyasayı öğrenme aşamasındadır. Küçük miktarlarda long pozisyonlar açar, short pozisyonlardan çekinir. Krediyle işlem yapmayı riskli bulur ve genellikle zarar eder.

Her aktör, risk toleransına ve bilgi seviyesine uygun stratejiler geliştirmeli. Amatör yatırımcılar için eğitim, uzmanlar için disiplinli risk yönetimi kritik.

İşlem Süreleri ve Miktarı

İşlem Süreleri:

Kısa Vadeli (Günlük): Gün içi fiyat hareketlerinden kar elde etmek için kullanılır. Örneğin, ekonomik veri açıklanmadan önce long pozisyon açılıp veri sonrası kapatılabilir. Süre: Saatler veya 1 gün.

Orta Vadeli (Haftalık-Aylık): Makroekonomik trendlere göre pozisyon alınır. Örneğin, faiz artırımı beklentisiyle USD/TRY’de long pozisyon 1-4 hafta tutulabilir.

Uzun Vadeli (Aylık-Çeyreklik): Ekonomik döngülere göre strateji geliştirilir. Örneğin, BIST 30’de ekonomik büyüme döneminde long pozisyon 3-6 ay tutulabilir.

İşlem Miktarı:

Küçük Yatırımcılar: 1-5 kontratla başlamalı. Örneğin, BIST 30 için 1 kontrat yaklaşık 1.120 TL teminat gerektirir.

Orta Ölçekli Yatırımcılar: 5-20 kontratla işlem yapabilir. Risk yönetimi için portföyün %20’sini aşmamalı.

Kurumsal Yatırımcılar: Yüzlerce kontratla işlem yapar ancak portföy çeşitlendirmesi yapar.

İşlem miktarı, toplam sermayenin %10-20’sini aşmamalı. Günlük işlemler için stop-loss, uzun vadeli işlemler için teminat takibi yapılmalı.

Alternatif Piyasalar

VİOP’a alternatif piyasalar, yatırımcının risk iştahına ve hedeflerine göre değerlendirilebilir:

Forex Piyasası: Döviz kurları ve emtialarda yüksek kaldıraçla işlem yapılabilir. Ancak, VİOP’a göre daha volatildir ve 7/24 işlem gerektirir.

Borsa İstanbul Spot Piyasa: Hisse senetlerinde long pozisyonlar alınabilir. Short pozisyonlar için ödünç piyasası kullanılır, ancak VİOP kadar esnek değildir.

Kripto Borsaları: Bitcoin ve altcoinlerde long ve short pozisyonlar alınabilir. Ancak, düzenleme eksikliği ve yüksek volatilite risklidir.

Uluslararası Türev Piyasaları (CME, Eurex): Dolar, euro, altın gibi kontratlarda işlem yapılabilir. Ancak, erişim zorluğu ve yüksek teminatlar söz konusu.

Emtia Borsaları: Altın, petrol gibi emtialarda vadeli işlemler yapılabilir. Türkiye’de erişim sınırlıdır.

VİOP, düşük teminat ve Takasbank güvencesiyle Türkiye’de en güvenli türev piyasasıdır. Forex veya kripto yerine VİOP tercih edilebilir, ancak spot piyasalar daha az riskli bir alternatif olabilir.

VİOP’ta long ve short pozisyonlar, yatırımcıların fiyat hareketlerinden kar elde etmesini veya risklerini yönetmesini sağlar. Hesap açma süreci, aracı kurum seçimi ve teminat yatırmayla başlar; zamanlama ise piyasa beklentilerine bağlıdır. Türkiye’de TCMB politikaları, enflasyon ve siyasi belirsizlikler, küresel olarak ise FED kararları, jeopolitik riskler ve emtia fiyatları pozisyonları etkiler. Krediyle işlem yapmak yüksek risk taşır ve yalnızca deneyimli yatırımcılar için uygundur. Farklı finansal aktörler, risk toleranslarına göre stratejiler geliştirir; küçük yatırımcılar temkinli, spekülatörler agresif hareket eder. İşlem süreleri ve miktarları, yatırımcının hedeflerine göre değişir; alternatif piyasalar ise VİOP’un avantajlarını tamamlayabilir.

VİOP’ta başarılı olmak için eğitim, disiplin ve risk yönetimi şarttır. Yatırımcılar, piyasayı öğrenmeden ve demo hesapla pratik yapmadan işlem yapmamalıdır.

Sizin almadığınız riski alanlar, sizin hayal ettiğiniz hayatı yaşıyor olabilir!

Ya da;

Sizin almadığınız riski alanlar, sizin yaşadığınız hayatı mumla arıyor olabilir!

Karar sizin...