Tuğba EROĞLU'nun 23 Eylül 2023 tarihli yazısı: Antik Yunan'da Demokrasi
M.Ö. 6. yüzyılın sonlarında Yunan şehir devleti Atina, yeni bir tür siyasi sistemin temellerini atmaya başladı. Bu demokrasi, birkaç yüzyıl önce Atina'da büyük ölçüde norm olan yönetici aristokrat sınıf veya diktatör yerine özgür erkek Atina vatandaşlarına siyasi güç veren doğrudan bir demokrasiydi.
M.Ö. 322 yılına kadar varlığını sürdüren Atina demokrasisi, demokrasinin bilinen en eski örneklerinden biridir. Her ne kadar son zamanlardaki araştırmalar, bunun ilk demokrasi olduğuna dair Avrupa merkezli görüşü karmaşıklaştırsa da bu eski siyasi sistem, Akdeniz bölgesinde son derece etkiliydi. Diğer Yunan şehir devletlerindeki benzer siyasi sistemlere ilham kaynağı oldu ve Antik Roma Cumhuriyeti'ni etkiledi. Atina'yı yöneten son tiran, Sparta'nın M.Ö. 510'da şehri işgal etmesiyle kenti terk eden Hippias'tı. İki ya da üç yıl sonra Cleisthenes adlı Atinalı bir aristokrat, demokratik reformların uygulanmasına yardımcı oldu.
Cambridge Üniversitesinden Klasikler Profesörü Paul Cartledge, ne yazık ki "Bize neler olup bittiğini anlatacak iyi çağdaş Atina tarihi kaynaklarına sahip değiliz" diyor. M.Ö. 514'ten sonra Hippias'ın erkek kardeşine suikast düzenleyen Cleisthenes, şehir devletinin elit bir yönetici sınıf tarafından yönetilmediği bir sisteme halk desteğinin arttığını hissetmiş olabilir.
Stanford Üniversitesinden Klasikler Profesörü Josiah Ober, bu grupların hiçbir zaman Atinalı erkeklerle aynı siyasi haklara sahip olmamasına rağmen bunu yapıp yapamayacakları konusunda bazı tartışmalar olduğunu söylüyor. “'Kadınlar politik varlıklar olabilir mi' sorusunun tartışıldığını biliyoruz” diyor. M.Ö. 391'de Yunan Oyun Yazarı Aristophanes, kadınların Atina hükûmetini devraldığı Meclis Kadınları adlı bir komedi yazdı. Aristophanes, "Bazı açılardan komik olması gerekiyordu ama arkasında ciddi bir düşünce var" diyor. Aristoteles, kadınların psikolojik olarak siyasete uygun olmadığını düşünse de Ober, Aristoteles'in öğretmeni Platon'un Devlet'te ideal bir siyasi sistemin hem kadınları hem de erkekleri içereceğini yazdığını belirtiyor.
Buna ek olarak Ober, “Atina'nın kriz tarihinde, savaşa tam katılımcı olan daha fazla insana ihtiyaç duyduğu iddiasıyla çok sayıda köleyi serbest bırakarak onları vatandaş yapmak veya en azından yerleşik uzaylılar yapmak için birkaç kez hamle yapıldı” diyor. Atina'nın demokratik dönemi, başlangıçta Yunan şehir devletlerinin gönüllü ittifakı olan Atina imparatorluğu hâline gelen zamana denk geldi. Şehir devletlerinin, Atina'nın demokratik sisteminden etkilenen kendi hükûmetleri vardı.
Atina demokrasisi, Makedonya'nın şehir devletini savaşta mağlup ettikten sonra Atina'ya oligarşik bir hükûmet dayatmasıyla M.Ö. 322'de resmen sona erdi. Atina demokrasisinin en büyük miraslarından biri, M.Ö. 27'ye kadar süren Roma Cumhuriyeti üzerindeki etkisiydi. Roma Cumhuriyeti, doğrudan demokrasi fikrini benimsedi ve bunu Avrupalıların ve Avrupalı sömürgecilerin birkaç yüzyıl sonra ilgilenmeye başladığı bir yönetim biçimi olan temsili demokrasiyi yaratacak şekilde değiştirdi.
