Bünyamin ALTINTAŞ'ın 21 Şubat 2023 tarihli yazısı: Sanayi, depremden nasıl etkilenecek?
Kahramanmaraş merkezli deprem; Malatya, Adıyaman, Hatay, Kilis, Adana, Şanlıurfa ve Diyarbakır'ı da etkiledi. 41 binin üzerinde vatandaşımızın ölümüne, 100 binin üzerinde insanımızın da yaralanmasına neden oldu.
Depremin, Türkiye ekonomisinde milyarlarca TL yeniden inşa maliyeti yaratması ve büyümede bu yıl gerilemeye neden olması yönünde beklentilerin yanı sıra bölgedeki sanayinin de en az bir yıl önceki üretim kapasitesine ulaşamayacağı anlaşılıyor.
Deprem bölgesinde yer alan illerin sanayideki payı yüzde 11.2 civarında. Üretim kaybının ne kadar büyüklükte olacağı tam olarak bilinmese de elektrik tüketimi verilerinde bir hafta önceye göre Türkiye genelinde yaşanan yüzde 11’lik kayıp önemli gösterge. 2.9 milyar dolarlık iş günü kaybı da söz konusu.
Kahramanmaraş, Gaziantep, Hatay, Osmaniye, Malatya, Adana, Diyarbakır, Şanlıurfa, Adıyaman ve Kilis’te 57 organize sanayi bölgesi bulunuyor. Buralardaki 4 bin 500 işletmede, 540 bine yakın çalışan var.
En ağır hasarı ise 23 OSB aldı. Kahramanmaraş, Hatay ve Adıyaman’da ekonomi tamamen durdu. Doğal gaz ve elektriğin tam verilemediği deprem bölgesinde, bazı fabrikalar hiç açılmayacak.
Bölgede faaliyet gösteren iş insanlarına göre, açılsalar bile işçisi olmayan fabrikalarla karşı karşıya kalabiliriz. Depremin vurduğu iller, tekstilin ham maddelerini üretiyor ve sektörde bir ham madde krizinin ayak sesleri duyuluyor.
Kahramanmaraş’ın yüzde 50’si hem bina hem de ekonomik olarak çökmüş durumda. Hayatta kalanların önemli bir bölümü ise kenti terk ediyor. Kentte ciddi ölçüde iş gücü kaybı olabilir.
Antakya Organize Sanayi Bölgesi’nde binaların yüzde 95’ sağlam. Ancak çalışanların büyük kısmı depremzede. Yan sanayi diye adlandırılan sanayi sitelerindeki bin 500 işletmenin tamamı ise yıkıldı.
Deprem illerinin sanayideki payı 2021 verilerine göre yüzde 11,2. Bu illerin payı inşaat ve gayrimenkulde yüzde 8,7, hizmetlerde yüzde 7,1, finansta yüzde 4,3, bilgi ve iletişimde yüzde 2. Yine milli gelire katkısı yüzde 9,3, tarımsal faaliyete katkısı yüzde 14,3.
Bölge, Türkiye’nin toplam ihracatının yüzde 8,5’ini, toplam ithalatın yüzde 6,7’sini gerçekleştiriyor. İhracatta ve ithalatta yıl genelinde bölgeden birkaç milyar dolar kayıp bekleniyor.
Deprem bölgesinde yaklaşık 2 milyon işçi var. Ayrıca memur, esnaf ve çiftçilerle birlikte çok geniş bir nüfus, depremden ciddi biçimde etkilendi. Depremden zarar görmüş işçilerin korunması için derhal işten çıkartma yasağı getirilmeli.
Depremzede işsizler ön koşul aranmaksızın işsizlik ödeneğinden yararlanmalı. Kısa çalışma ödeneği de ön koşulsuz verilmeli. Deprem nedeniyle işten ayrılmak isteyen depremzedelerin kıdem tazminatı ödenmeli. Yeni istihdam yaratılmalı ve işverenlere afetzede çalıştırma yükümlülüğü getirilmeli.
Bölgede ayakta kalan sanayi kuruluşlarının tekrar üretime geçebilmeleri için gerekli destekler verilmeli. Yan sanayi işletmeleri için acilen yeni dükkânların inşaatına başlanmalı.
