Ahmet KÖPRÜLÜ'nün 3 Nisan 2023 tarihli yazısı: "İstanbul enflasyonu" niye yüksek çıkıyor?
İstanbul Ticaret Odası (İTO) verilerine göre kentte tüketici fiyatları Mart'ta yüzde 2,95 arttı. İTO, İstanbul’da perakende fiyat hareketlerini gösteren “İstanbul Ücretliler Geçinme İndeksi”nin Mart'taki seviyesini açıkladı. Endekste bir önceki yılın Mart'ına göre değişim oranı yüzde 73,02 oldu. Toptan eşya fiyatları Endeksi ise aylık yüzde 4,9, yıllık yüzde 74,22 arttı.
Birkaç yıldır “İstanbul enflasyonu” kavramı her ayın Türkiye İstatistik Kurumunun (TÜİK) enflasyon rakamları açıklamasında güncel ekonomi gündemimize fazlasıyla giriyor. İstanbul Ticaret Odası (İTO) tarafından her ay başında açıklanan perakende fiyat hareketlerinin göstergesi olan İstanbul Ücretliler Geçinme İndeksi ve Toptan Eşya Fiyatları İndeksi “İstanbul enflasyonu”nu ortaya koymakta. İstanbul enflasyon rakamları son yıllarda Türkiye ortalamasının üzerinde seyretmekte ve bu durum da sahada yani marketlerde ve pazarlarda açık olarak hissedilmekte.
İstanbul, yıllardır yoğun nüfus alan bir megakent. Yoğun göç ve arsa rantı ile birlikte yapılaşmanın artması ve buna bağlı olarak banliyölerdeki bostanların yani tarım alanlarının azalması, üretimin zayıflaması, reel gelirdeki artışlarla birlikte tüketici talebinin son derece güçlü hâle gelmesi, özellikle kış aylarında sebze ve meyvelerin Antalya ve Mersin gibi çok uzun mesafelerden gelmesi, İstanbul enflasyonunu Türkiye enflasyonunun üzerine çıkartmakta. Bu noktada “İstanbul enflasyonu”nda” talep ve maliyet (arz) enflasyonunun birlikte çalıştığı değerlendirilebilir.
“İstanbul enflasyonu”nu belirleyen etkenler arasında en önemlisi olarak bu ilimize gelen market ürünlerinin özellikle kış aylarında yaş sebze ve meyvenin ağırlıklı olarak kara yoluyla Antalya’dan gelmesini ve akaryakıtta dışa bağımlı olmamızı gösterebiliriz. Antalya’dan sebze ve meyve yüklü bir kamyon İstanbul’da Bayrampaşa Hali’ne yaklaşık 750 kilometre yol kat ederek gelmektedir. Personel, mazot ve arada otoyol ücretleri kasada yüklü olan sebze ve meyveye fiyat farkı olarak yüklenmektedir. Nakliyedeki artışların İstanbul’daki fiyat artışlarında büyük etki yaptığı çok nettir.
Antalya’ya raylı sistemin olmaması ve kara yolu ulaşım maliyetlerinin petrol ve dövize bağlı olarak sürekli artması, başta İstanbul olmak üzere birçok kente pahalılığın taşınmasına neden olmakta, bu durum da market enflasyonunu giderek artırmaktadır.
Daha önce onaylanan ve uygulama projesi de başlatılan Eskişehir-Kütahya-Afyonkarahisar hattına ek olarak Ankara ve İstanbul'la bağlantılı olacak Isparta-Burdur-Antalya hattı için bu güzergâhta var olan seçeneklerin Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları (TCDD) uzmanları tarafından incelendiği ve en uygun hattın belirlendiği yönünde haberler çıkmıştı. Ancak uygulama projeleri ile ilgili bir bilgi şimdiye kadar kamuoyuna ulaşmış değil.
İstanbul’da hayat pahalılığını azaltacak ancak yıllardır ihmal edilen Antalya-İstanbul arasında kurulacak hızlı tren projesi, hızlı yük taşımacılığı modunda geliştirilmeli ve bu kapsamda en öncelikli hat olarak belirlenerek bir an önce uygulama aşamasına geçilmelidir. İstanbul’un sebze ve meyve gereksiniminin büyük bir bölümünün hızlı yük taşımacılığı ile karşılanacağı Antalya’yı hızlı trenle İstanbul’a bağlayacak hattın en öncelikli proje olarak değerlendirileceğini umuyoruz.
