Hüseyin ALPASLAN'IN 25 Ekim 2024 tarihli yazısı: 25 Ekim Cuma Namazı Baskını
Ermeni komiteleri tarafından çıkarılan isyanların belki de en kanlısı Bitlis’te yaşanmıştır. Ermeni çeteleri, Sason’daki acımasız katliamlarına göre daha kanlı ve büyük isyanı Bitlis merkezinde gerçekleştirmişlerdir. Cuma Namazı Baskını olarak bilinen kanlı hadise, 25 Ekim 1895 tarihinde Müslümanların Cuma namazını eda ettikleri esnada camilere yapılan saldırı sonucunda şöyle gerçekleşmiştir:
“Cuma hutbesinin devam ettiği esnada Bitlis’te bulunan Protestan Mektebi’nden çalınan ilk çan sesi ile harekete geçmişler ve bir kısım Ermeniler saldırı için saklanmışlardır. Çanın ikinci defa çalması ile hemen bütün Ermeniler derhal dükkânlarını kapatmışlar ve yollar üzerine Müslümanları yağmaya teşvik etmek için birkaç parça eşya atmışlardır. Aynı anda bir kısım Ermeniler ise bazı dükkânları ateşe vererek bir yangın telaşı oluşturmaya çalışmışlardır. Bu esnada evlerinde sakladıkları silahları alarak sokaklara çıkan çete mensubu Ermeniler, her tarafta hücum anlamına gelecek olan mektep çanının üçüncü kez çalmasını beklemişlerdir. Çan üçüncü kez çalmadan evlerinin camlarından durumun vahametini anlayan Müslüman birkaç kadın camiye çocuklarını göndermek suretiyle erkekleri durumdan haberdar etmiştir. Hutbenin bitmesini beklemeden camiden dışarıya çıkmaya başlayan ahali Ermenilerin kurşunlarına hedef olmuş ve olaylar bu şekilde başlamıştır.” [1]
Cuma namazı eda edilirken korumasız Müslüman kadın ve çocukları imhaya yönelik bu alçakça planın uygulamaya sokulması üzerine, kendini korumak maksadıyla ayaklanan Müslümanlar ile Ermeniler arasında çıkan çatışmalar Ermenilerin isyanına dönüşmüş ve büyük olaylar meydana gelmiştir. Bitlis’te bulunan askeri birlikler ve zaptiye kuvvetleri ilk başlarda bastıramadıkları olayları büyük çaba göstererek daha da büyümeden güçte olsa kontrol altına almışlar ve isyanı bastırmışlardır.[2] Olaylarda Müslümanlara ait çok sayıda dükkân ve hane yanmış, malları ise yağma edilmiştir. Büyük bir dehşet ve korkunun yaşandığı Cuma namazı baskını ve sonrasında çıkan olaylar neticesinde; 38 Müslüman ile 139 Ermeni hayatını kaybetmiş, 40 Ermeni ve 137 Müslüman da yaralanmıştır.[3]
Dipnotlar
[1] Hüseyin Nâzım Paşa, Ermeni Olayları Tarihi, C. I, haz. Necati Aktaş, Mustafa Oğuz, Mustafa Küçük, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Ankara, 1998, s. 174-175.
[2] Mevlüt Yüksel, “Erzurum, Bitlis ve Mamuretülaziz Vilâyetlerindeki Ermeni İsyanları (1890-1905)”, Ermeni Araştırmaları, s. 43, Aralık 2012, s. 175.
[3] Yüksel, agm., s. 175.
