Mehmet KÜÇÜKEKEN'in 31 Mayıs 2023 tarihli yazısı: Yolsuzlukla Mücadele

Ekonomide yolsuzluk; toplum, kalkınma, refah ve siyaset için büyük bir tehdit oluşturur.

Yolsuzluk toplum üzerindeki yarattığı olumsuz etkisi ve aynı zamanda kaynakların israfını da içerdiğinden çifte beladır diyebiliriz.

Yolsuzluk, işlem yapan kişi tarafından yapılan haksız kazanç elde etme girişimleri olduğu için, ekonominin işleyişi üzerinde olumsuz bir etkisi vardır. Bu nedenle, yolsuzluğun önlenmesi ve azaltılması, ekonominin sürdürülebilir büyümesi ve gelişmesi için son derece önemlidir. Yolsuzluğu yapanlar bir taraftan bürokrat veya politikacı olabilirken diğer taraftan sorumluluk ve yetki verilen biri de olabilir. Özel sektördeki yolsuzluklarda otorite ve yetkili, kuralları ihlal eder, geniş çapta meşru olarak kabul edilen kanunları veya sözleşmeleri çiğner ve bunu kendileri ve işbirliği yaptıkları ortaklarının bazı özel çıkarları için yapar.

Yolsuzluk şekilleri; kamu görevlilerinin aldığı rüşvet, zimmete geçirme, dolandırıcılık, irtikap ve iltimas şeklinde karşımıza çıkmaktadır.

MÖ 340-293 yıllarında danışmanlık ve başbakanlık yaptığı ilk Maurya İmparatoru Çandragupta' nın iktidara yükselişinin mimarı olmuş bir devlet adamı olan Çanakya bilinen adıyla Kautilya devlet idaresi, ekonomi politikası ve askeri stratejiyi konu alan Arthashastra adlı eserinde resmi devlet görevlilerinin yolsuzlukla ilişkisinin açıklanması perspektifinde; ‘’Suda hareket eden balıkların suyu yutup yutmadığını bilemeyeceğimiz gibi, devlet görevinde çalışan kamu görevlilerinin de kendileri için para ayırıp ayırmadığını bilemeyiz.” demiştir.

3628 Sayılı Mal Bildiriminde Bulunulması, Rüşvet ve Yolsuzluklarla Mücadele Kanunu ile kimlerin mal bildiriminde bulunacağı belirlenmiştir. Kanun maddelerinin herkes tarafından bilinmesi kamu yararı açısından önemlidir.

Rüşvet ve yolsuzluk farklı şekillerde gerçekleştirilebilir:

  • Nakit ödemeler,
  • Siyasi ya da diğer bağışlar,
  • Komisyon,
  • Sosyal haklar,
  • Hediye, ağırlama,
  • Diğer menfaatler.

Ekonomide yolsuzluğun nasıl önleneceği ve azaltılacağı hakkında bazı öneriler ise;

1. Yasal Düzenlemeler: Etik kurallar ve yasal düzenlemeler oluşturulması, yolsuzluğun önlenmesinde en etkili yoldur. Yasal düzenlemeler, yolsuzluğun uygulanabileceği fırsatları azaltabilecek, suçluları cezalandırabilecek ve yolsuzluğu kolaylaştıran faktörleri ortadan kaldırabilecek şekilde düzenlenmelidir. Eşitsizlikler ekonominin kanseridir. Dış kaynaklı fonların ve yatırımların ülkemize gelmesinde istikrar, güvenin yanında ekonomi politikaları, yasalar, eşitlik ve yolsuzlukla mücadele önemlidir. Bununla birlikte Borsa da yolsuzlukla mücadelenin büyük göstergelerden biridir. Manipülasyona açık bir borsaya yerli ve yabancı yatırımcı gelmez.

 2. Şeffaflık: Ekonomide yolsuzluğun azaltılması için şeffaflık büyük bir önem taşır. Şeffaflık, faaliyetlerin açık bir şekilde gözlemlenebilir olması, verilerin açık bir şekilde paylaşılması ve etkili denetim yapısının bulunmasıdır. Bu, ayrıca yolsuzluğun ortaya çıkmasını ve toplumun bu konuda bilgilendirilmesini de sağlar. Ayrıca fırsat eşitliğinin de en büyük göstergesidir. Kamu ihalelerinin televizyon kanalından veya sosyal medya platformları üzerinden canlı olarak yayınlanması, firma ve şirketlerin on-line teklif verebilmesi, ihale komisyonunda görev alacak personelin noter veya sistem tarafından otomatik olarak atanması, ihale süreçleri hakkındaki bilgi ve belgelere her an ulaşılabilir olması yolsuzluğun önlenmesinde ciddi katkılar sağlayacaktır. Birçok kurum ve şirketin ‘’Yolsuzlukla Mücadele Politikası’’ şeklinde manifestosu bulunmaktadır.

3. Denetim: Etik kuralların ve yasaların uygulanması ve denetlenmesi, yolsuzluğun önlenmesinde en önemli adımlardan biridir. Devletin en önemli görevi denetimdir. Denetim yapıları, yolsuzluğa karşı mücadelede önemli bir araçtır. Etik kuralların ve yasaların gereğince uygulanması, yolsuzluk yapanların cezalandırılması ve yolsuzluğun tekrarlanması riskinin azaltılması mümkündür. Vergi adaletsizliği ekonominin en önemli sorunudur. Bir şirketin düzenli vergisini ödediği diğer şirketin vergisini hiç ödemediği ve dönemsel olarak devletin vergisini ödemeyen şirketin vergi borcunu yasal uygulamalar ile affettiği, sildiği bir ortamda vergisini düzenli ödeyen şirket gözüyle baktığımızda ne adaletten ne eşitlikten ne de etik ticaret ile adil rekabetten söz edebiliriz. Dolaylı vergiler yolu ile yapılan vergi uygulamaları düşük gelir grupları üzerinde negatif yönlü etki oluşturmaktadır. Yolsuzluklar büyük bir oranda da vergi ödemelerinde karşımıza çıkmaktadır. Düşük vergiler zenginlere avantaj sağlamakta varlıklarına varlık eklemelerine neden olmaktadır. Bu durum büyük oranda servet eşitsizliğine neden olabilir ve ileride bir gün zenginlere karşı tepki oluşturabilir.

4. Eğitim: Yolsuzluğun azaltılması için toplumların eğitimi, önemli bir adımdır. Eğitim, yolsuzluğu yapmanın yanı sıra yolsuzlukla mücadele etmenin önemini anlamalarına yardımcı olur. Ayrıca, etik değerleri öğretmek, insanların daha dürüst bir şekilde davranmasına yardımcı olabilir. İlköğretimden başlayarak eğitim hayatı boyunca çalışıp kazanmanın önemi, vergi vermenin gerekliliği, ticaret kuralları, tüketici hakları gibi kavramları öğretmenin yanında uygulamalı eğitimler, geziler, fuar katılımları ve çalışma programları düzenlenmelidir. Günümüzde ülkemiz gençliği çalışmadan para kazanmak, rahat ve konfor alanından çıkmadan gelir elde etmek şeklinde bir akıma kapılmış olup bahis, coin, borsa gibi alanlara bilgi ve deneyim edinmeden kaymaktadırlar. Öğrencilere ve girişimcilere üretime ve ihracata teşvik edici yönde eğitimler ve imkanlar verilmelidir.

5. Teknoloji: Teknoloji, yolsuzluğun azaltılması için son derece önemlidir. Teknoloji araçları, özellikle finans sektöründe yolsuzluğu önleyebilir. Örneğin, dijital para transferleri ya da kayıt sistemleri yolsuzluğu izlemenin daha kolay olmasını sağlayabilir. Firma ve şirketlere teknolojik altyapı ve cihazları teşvik kapsamında esnafa ise devlet tarafından hibe olarak verilmelidir. Ülkemizde internetin ücretsiz olması hem ticaret hem de eğitim için yararlı olmaz mı?

Geçmişte yolsuzlukla mücadele için devasa adımlar dönem dönem atılmakla birlikte tam anlamıyla çözülemediği ve başarısız olunduğu için toplumda büyük bir moral bozukluğu oluşturdu. Bence sorunu daha iyi anlayarak, analiz ederek ve uygulanabilecek daha iyi çözümler üreterek başarısızlığa son vermenin zamanı geldi ve geçiyor bile.

Sonuç olarak, yolsuzluk, ekonomide büyük bir tehdit olarak ortaya çıkar. Yolsuzluğun önlenmesi ve azaltılması için yasal düzenlemelerin oluşturulması, şeffaf bir ekonomik yapı oluşturulması, etik kuralların ve yasaların uygulanmasının denetlenmesi, insanların eğitilmesi ve teknolojinin kullanılması önemli adımlardandır. Bu önlemler, ekonomide yolsuzluğun azaltılması ve ekonominin sürdürülebilir büyümesi ve gelişmesi için önemlidir.