Ahmet KÖPRÜLÜ'nün 1 Mayıs 2023 tarihli yazısı: Piri Reis’in Topkapı’daki Haritası Sahte mi?
Metin Soylu isimli genç araştırmacı ile 1999 yılında tanıştığımdan itibaren ben de Piri Reis’in ünlü dünya haritasının gizeminin peşine takıldım. Defalarca Topkapı Sarayı’na gitmeme rağmen bir kez bile ünlü Türk denizci tarafından çizilen ve bugünün olanakları ile ancak anlaşılabilecek ayrıntılar içeren müthiş haritanın sergilendiğine tanık olmadım. Piri Reis’in ünlü dünya haritası sadece 2021 yılında salgının yoğun olduğu bir dönemde ilk kez ziyaretçilere açıldı, şu anda da sergileniyor mu bilgi sahibi değilim. Piri Reis’in dünya haritası üzerinde araştırmalar yapan Metin Soylu, 2013 yılında Topkapı Sarayı’nda bulunan haritanın “sahte” olduğunu ileri sürmüştü. Soylu, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası tarafından 10 YTL’nin arkasına basılan ve 500. yılı anısına UNESCO’nun 2013 yılını “Piri Reis Yılı” ilan etmesine rağmen o yılın hatırına bile ortaya çıkartılmayan haritanın, sergi amacıyla 7 aylığına Amerika’ya götürüldüğünü, Türkiye’deki ziyaretçiler için ise bir replika (kopya) yapıldığını, gerçek haritanın ise geri getirilmediğini iddia etmişti. Soylu’nun iddialarına 2013 yılından bu tarafa Kültür ve Turizm Bakanlığından bir yanıt yok. Haritanın 36 yıl önce şüphe uyandıran Amerika gezisine çıkartıldığı tarihten 2021 yılına kadar halkın önüne çıkartılmamış olması ise bu konudaki şüpheleri artırıyor. Peki Amerika’da ne olmuştu, zamanda yolculuk yapalım.
Piri Reis’in ünlü dünya haritası, Osmanlı uygarlığını tanıtmak amacıyla Topkapı Sarayı’ndan ve çeşitli müzelerden alınan çok sayıda tarihi eserle birlikte ABD’nin başkenti Washington’da 25 Ocak 1987 tarihinde açılan “Muhteşem Süleyman” sergisine dâhil edilerek ABD’ye götürülmüştü. “Muhteşem Süleyman Sergisi” için 21 Ocak 1987 Çarşamba gününün akşamında Washington’daki National Gallery of Art (Ulusal Sanat Galerisi) adlı büyük müzede bir açılış resepsiyonu gerçekleştirilmişti.
Mesut Yılmaz’ın Dışişleri Bakanlığı döneminde ABD’de düzenlenen sergi öncesi resepsiyonla başlayıp akşam yemeği ile biten açılış törenine; ABD Savunma Bakanı Weinberger, kongre üyeleri, ABD’nin Ankara Büyükelçisi Strauss Hupe, ABD Dışişleri Bakanlığı yetkilileri, Türkiye’den Başbakan Turgut Özal’ın eşi Semra Özal, Kültür ve Turizm Bakanı Mesut Yılmaz ve eşi, eski Dışişleri Bakanı İlter Türkmen ve eşi, Washington Büyükelçisi Şükrü Elekdağ ve eşi, Ankara Belediye Başkanı Mehmet Altınsoy, Milletvekili Ogan Soysal ve 300’e yakın konuk katılmışlardı. Açılış gecesine katılan ziyaretçiler sergilenen el yazması Kur’an-ı Kerimler, kaftanlar, boşta uçuyormuş gibi asılı kılıçlar, hançerler, tuğralar, minyatürler ve çinileri hayranlıkla incelemişlerdi.
Amerika’da geniş ölçüde ilgi uyandırmak, siyasal ve turistik tanıtıma katkı sağlamak amacıyla tasarlanan, ağırlıklı olarak 16. yüzyıl Osmanlı uygarlığı 210 eserden oluşan “Muhteşem Süleyman” sergisi, Washington’daki Ulusal Sanat Galerisi’nde 25 Ocak 1987’de açıldı ve 17 Mayıs 1987’ye kadar ziyarete açık tutuldu. 13 Haziran’dan 6 Eylül’e kadar Chicago’daki Art Instıtute’de gösterimde kalan kalan sergi, 4 Ekim 1987’den 17 Ocak 1988’e kadar da New York’un Metropolitian Sanat Müzesinde ziyarete açıldı.
Piri Reis Haritası
“Muhteşem Süleyman” sergisinin fikrinin oluşmasında Sanat Tarihçisi Dr. Esin Atıl’ın ismi öne çıkıyor. Kanuni Sergisi’ni tasarlayan Esin Atıl, Robert Kolejini bitirdikten sonra ABD’de Michigan Üniversitesinde doktora yaptı. ABD’nin en büyük müzesi olan Smithsonian Instıtutıon’ın Asya Sanatı Merkezi’nde görev yapan Atıl, daha çok ABD sanat çevrelerinin yakından tanıdığı bir isim. ABD’de bir Kanuni sergisi açmanın 70’li yıllardan beri hayalini kuran Esin Atıl’ın ayrıca Washington’da 1970’te İslam sanatları direktörü olarak çalışmaya başladığı Frieer Sanat Galerisi’nde de birçok serginin açılışına imza attığı belirtiliyor.
Esin Atıl’ın, sergi kataloğu ve “Süleymanname” isimli bir eseri de bulunuyor. Dönemin ABD Başkanı Ronald Reegan ile Türkiye Cumhurbaşkanı Kenan Evren’in de birer kısa mesajının yer aldığı kataloğun yanı sıra sergiye ilişkin yayınladığı “Süleymanname”, dönemine göre oldukça kapsamlı reprodüksiyonlar ve 138 resim içeriyordu. “Süleymanname”nin yayınlanması ise Rahmi Koç ile Koç Holding ve Koç Vakfının bağışlarıyla gerçekleşmişti. 25 Ocak 1987’de Washington’da açılan “Muhteşem Süleyman” sergisinin toplam masrafının o dönemde 2.5 milyon dolar olduğu ifade edilmiş ve sergiye sigara şirketi Philip Morris de 1 milyon dolar bağışta bulunmuştu. Sergide 210 eser, toplam 37 milyon dolara sigortalanırken sadece Piri Reis haritası 4 milyon dolara sigorta ettirilmişti. Türkiye’den ve başka ülkelerden gönderilen eserlerin naklinde ve sergileme sırasında ABD’deki üç müzede koruma, ısı kontrolü, ışıklandırma ve genel denetim önlemlerinin azami ölçüde alındığı duyurulmuştu.
Araştırmacı-Yazar Metin Soylu, Piri Reis’in ünlü dünya haritasının defalarca Topkapı Sarayı’nda kendisine gösterilmesini istediği hâlde bu talebi yerine getirilmedi. Piri Reis ile ilgili araştırmalarıyla bu konuda kitapları bulunan, konferanslara katılan bir araştırmacının haritayla ilgili araştırma yapmasına izin verilmemesi hatta gösterilmemesi, Türkiye’deki haritanın “sahte” olduğu yönündeki şüpheleri ise artırıyor.
